สวัสดีค่า คุณนักอ่าน @Rama ที่น่ารัก ทุกคนเคยไหมคะ ? เวลาไปหาหมอแล้วคุณหมอพูดศัพท์ยาก ๆ ที่ฟังแล้วชวนให้ตาลอยหรือเวลาอ่านผลตรวจเลือดแล้วเจอคำแปลก ๆ ที่ไม่คุ้นตา ไม่ต้องกังวลค่ะ ! เราจะมาทำความรู้จักกับศัพท์ “พยาธิวิทยา” หรือ Pathology (/pəˈθɒlədʒi/) ที่ดูเผิน ๆ อาจจะชวนสยอง หากไม่ใช่เรื่องน่ากลัวอย่างที่คิด กลับเป็นเรื่องใกล้ตัวที่ช่วยให้เราเข้าใจสุขภาพตัวเองได้มากขึ้นค่ะ
หลายคนอาจคิดว่า Pathology เกี่ยวกับ “พยาธิ” ตัวเป็น ๆ หรือเปล่า ? คำตอบคือ “ไม่เลยค่ะ !” Pathology คือวิชาที่ว่าด้วย “การศึกษาโรค” ค่ะ แพทย์ที่เชี่ยวชาญด้านนี้จะเรียกว่า Pathologist (/pəˈθɒlədʒɪst/) หรือ “พยาธิแพทย์” ซึ่งมีหน้าที่วินิจฉัยโรคจากชิ้นเนื้อ เลือด หรือของเหลวต่าง ๆ ของร่างกายเราค่ะ เรียกง่าย ๆ ว่าเป็นนักสืบที่ตามหาความผิดปกติในร่างกายเรานั่นเอง
ศัพท์ Pathology น่ารู้ ที่เราอาจเจอในชีวิตประจำวัน
ลองมาดูกันว่ามีศัพท์อะไรบ้างที่เราอาจเคยได้ยินหรือเคยเห็นในผลตรวจร่างกาย:
1. Benign (/bɪˈnaɪn/): “ไม่ร้าย” มาจากภาษาละตินว่า “benignus” ซึ่งหมายถึง “ใจดี กรุณา หรือเมตตา” (kind, good, merciful) ถ้าคุณหมอวินิจฉัยว่าก้อนเนื้อหรือเนื้องอกของคุณเป็น Benign ก็ไม่ต้องตกใจไปค่ะ เพราะคำนี้หมายถึง “ไม่เป็นมะเร็ง” ซึ่งก้อนเนื้อชนิดนี้จะไม่แพร่กระจายไปยังส่วนอื่นของร่างกายและมักจะรักษาให้หายได้ง่าย เช่น เนื้องอกธรรมดาตามผิวหนัง เป็นต้น
2. Malignant (/məˈlɪɡnənt/): “ร้ายกาจ” คำตรงข้ามกับ Benign เลยค่ะ เมื่อเห็นราก Prefix คำว่า Mal_ ปุ๊บ อนุมานได้ทันทีว่า คำนี้ ต้องเกี่ยวกับอะไรที่ไม่ดี อะไรที่เลวร้ายแน่นอน ส่วน _ignant มาจากกริยา *gnasci ในภาษาละตินแปลว่า “เกิด” หรือ “กำเนิด” ดังนั้น คำว่า “malignant” จึงมีความหมายโดยรวมว่า “ร้ายแรง” หรือ “เป็นอันตรายถึงชีวิต” ถ้าคุณหมอใช้คำว่า Malignant นั่นหมายถึง “มะเร็ง” ค่ะ เนื้องอกชนิดนี้สามารถเติบโตและลุกลามไปยังอวัยวะอื่น ๆ ได้ ดังนั้น การตรวจพบแต่เนิ่น ๆ จึงเป็นเรื่องสำคัญมาก ๆ ค่ะ
3. Chronic (/ˈkrɒnɪk/): “เรื้อรัง” รากศัพท์ของคำว่า Chronic มาจากภาษากรีกคำว่า chron (χρόνος) ซึ่งมีความหมายว่า “เวลา” หรือ “กาลเวลา” (สำหรับคนที่เคยอ่านเทวตำนานกรีกมาบ้าง อาจจะได้ยินคำนี้มาจากชื่อของ Chronos ซึ่งเป็นชื่อเทพเจ้าแห่งกาลเวลาของกรีกโบราณ) ถ้าคุณหมอบอกว่าคุณมีอาการ Chronic (เช่น Chronic cough หรือไอเรื้อรัง) นั่นหมายความว่า อาการเจ็บป่วยนั้นเป็นมานานแล้วค่ะ
4. Acute (/əˈkjuːt/): “เฉียบพลัน” คำนี้ตรงข้ามกับ Chronic เลยค่ะ ถ้าเป็น Acute นั่นหมายถึงอาการเจ็บป่วยที่เกิดขึ้นอย่างฉับพลัน เช่น โรคปอดอักเสบเฉียบพลัน (Acute lung infection) โรคหัวใจขาดเลือดเฉียบพลัน (Acute coronary syndrome) เป็นต้น
5. Inflammation (/ˌɪnfləˈmeɪʃn/): “การอักเสบ” คำนี้เจอบ่อยมาก มาจากภาษาละตินว่า “inflammare” ซึ่งแปลว่า “การจุดไฟ” หรือ “การลุกไหม้” เพราะในอดีต การอักเสบมักมีอาการที่ทำให้เกิดความร้อน การบวมแดง และรู้สึกร้อนที่บริเวณที่ได้รับบาดเจ็บ ทำให้ถูกนำไปเปรียบเทียบกับภาวะการลุกไหม้ Inflammation เป็นกระบวนการตอบสนองตามธรรมชาติของร่างกาย เพื่อปกป้องและรักษาตัวเองจากสิ่งแปลกปลอม เช่น การที่ผิวหนังแดง บวม ร้อน และเจ็บปวดหลังจากโดนแมลงกัด
6. Biopsy (/ˈbaɪɒpsi/): “การตัดชิ้นเนื้อ” มาจากคำภาษาอังกฤษสองคำคือ “bio” ที่แปลว่า “ชีวิต” และ “opsy” ที่มาจากคำภาษากรีก “opsis” ซึ่งแปลว่า “การมองเห็น” จึงมีความหมายโดยรวมว่า “การมองดูชีวิต” หรือ “การมองดูชิ้นเนื้อ” Biopsy จึงหมายถึงการนำชิ้นส่วนเล็ก ๆ ของเนื้อเยื่อหรืออวัยวะในร่างกายไปตรวจทางห้องปฏิบัติการเพื่อวินิจฉัยโรคโดยเฉพาะโรคมะเร็งนั่นเอง
7. Carcinoma (/ˌkɑːsɪˈnəʊmə/): มะเร็ง มาจากภาษาละติน “carcinoma” ซึ่งมีความหมายว่า เนื้อร้าย หรือเนื้องอกที่มีลักษณะลุกลามและไม่ปกติ เป็นคำที่ใช้เรียกมะเร็งที่เกิดจากเซลล์เยื่อบุผิว (Epithelial cells) ซึ่งเป็นชนิดที่พบบ่อยที่สุด เช่น มะเร็งปอด มะเร็งเต้านม และมะเร็งลำไส้ใหญ่
8. Sarcoma (ซาร์โคมา): มะเร็งอีกชนิดหนึ่งที่แตกต่างจาก Carcinoma ข้างบน โดย Sarcoma มีที่มาจากภาษาละตินที่แปลว่า “เนื้อที่งอกออกมาอย่างผิดปกติ” เพราะว่าเป็นมะเร็งที่เกิดจากเนื้อเยื่อเกี่ยวพัน (Connective tissue) เช่น กระดูก กระดูกอ่อน ไขมัน และกล้ามเนื้อ
9. Prognosis (/prɒɡˈnəʊsɪs/): “การพยากรณ์โรค” มาจากภาษาละติน แปลว่า “การทราบล่วงหน้า” หรือ “การพยากรณ์” โดยมีความหมายถึงการคาดคะเนหรือทำนายผลลัพธ์ของโรค ซึ่งมาจากรากศัพท์สองคำคือ “pro-” (ซึ่งหมายถึง “ก่อน” หรือ “ล่วงหน้า”) และ “gnosis” (ซึ่งหมายถึง “ความรู้” หรือ “การรู้” เมื่อคุณหมอบอก Prognosis นั่นคือการคาดการณ์แนวโน้มการดำเนินของโรคค่ะ ว่าโรคจะมีแนวโน้มเป็นอย่างไร จะดีขึ้นหรือแย่ลง และจะส่งผลต่อการรักษาอย่างไรบ้าง
10. Metastasis (/məˈtæstəsɪs/): “การแพร่กระจาย” เป็นคำที่ใช้กับการแพร่กระจายของเซลล์มะเร็งจากอวัยวะหนึ่งไปยังอวัยวะอื่น ๆ มาจากภาษากรีกโบราณ โดยมีรากศัพท์มาจากคำว่า “meta” (หมายถึง “การเปลี่ยนแปลง” หรือ “การเคลื่อนที่ไปยังที่อื่น”) และ “stasis” (หมายถึง “การหยุดนิ่ง” หรือ “การยืนอยู่กับที่”) ดังนั้น คำนี้จึงหมายถึงกระบวนการที่โรคหรือเซลล์มีการย้ายหรือกระจายไปจากตำแหน่งเริ่มต้นไปยังอีกส่วนหนึ่งของร่างกายที่ไม่ใช่ส่วนที่ติดกันโดยตรง
11. Remission (/rɪˈmɪʃn/): “การทุเลา หรือ การสงบ” คือช่วงเวลาที่อาการของโรคลดลงหรือหายไปชั่วคราว ไม่ได้หมายความว่าหายขาด แต่บ่งบอกว่าการรักษากำลังได้ผลค่ะ
เห็นไหมคะ ? คำศัพท์ Pathology ไม่ได้น่ากลัวอย่างที่คิดเลย แต่เป็นเหมือนรหัสลับที่ช่วยให้เราเข้าใจเรื่องราวสุขภาพของตัวเองได้ง่ายขึ้น การที่เราเรียนรู้คำศัพท์เหล่านี้ไว้บ้างก็เหมือนกับเรามีแต้มต่อในการสื่อสารกับคุณหมอ ทำให้เราเป็นเจ้าของสุขภาพของเราได้อย่างแท้จริงค่ะ !
References:
• College of American Pathologists (CAP). (n.d.). What is a Pathologist? Retrieved from https://www.cap.org/about-the-cap/what-is-a-pathologist
• American Society for Clinical Pathology (ASCP). (n.d.). What is Pathology? Retrieved from https://www.ascp.org/content/about-us/what-is-pathology
• WebMD. (n.d.). Medical Terminology: A Guide to Common Words. Retrieved from https://www.webmd.com/a-to-z-guides/medical-terminology
• Mayo Clinic. (n.d.). Pathology: Overview. Retrieved from https://www.mayoclinic.org/departments-centers/pathology/home/overview
