โรคตับอ่อนอักเสบ หลายคนอาจฟังดูแล้วรู้สึกว่าเป็นเรื่องไกลตัวหรือไม่ค่อยคุ้นหู แต่ความจริงแล้ว โรคนี้สามารถเกิดขึ้นได้กับใครก็ได้ ตับอ่อนของเรามีความสำคัญไม่น้อยไปกว่าอวัยวะอื่น ๆ เพราะทำหน้าที่ช่วยย่อยอาหารและควบคุมระดับน้ำตาลในเลือด หากเกิดการอักเสบขึ้นมา นอกจากจะเจ็บปวดทรมานแล้ว ยังอาจส่งผลต่อสุขภาพในระยะยาวได้ด้วย บทความนี้จะพาไปทำความรู้จักกับโรคตับอ่อนอักเสบให้มากขึ้น ตั้งแต่สาเหตุ อาการ วิธีป้องกัน เพื่อให้รู้เท่าทันโรคและดูแลสุขภาพได้ดียิ่งขึ้น
โรคตับอ่อนอักเสบ คืออะไร
โรคตับอ่อนอักเสบ (pancreatitis) คือ ภาวะที่ตับอ่อนเกิดการอักเสบจนก่อให้เกิดความเสียหายต่อเนื้อเยื่อภายในตับอ่อนเอง อันเนื่องมาจากเอนไซม์ย่อยอาหารที่ถูกกระตุ้นก่อนเวลาอันควร จนเริ่มกัดกร่อนเนื้อเยื่อภายใน ส่งผลให้เกิดอาการปวดท้องรุนแรง พร้อมกับอาการอื่น ๆ เช่น คลื่นไส้ อาเจียน อ่อนเพลีย และในกรณีที่มีการอักเสบเรื้อรังอาจทำให้การทำงานของตับอ่อนเสื่อมลงเรื่อย ๆ จนนำไปสู่ปัญหาสุขภาพอื่น ๆ เช่น การย่อยอาหารผิดปกติ และมีความเสี่ยงต่อการเป็นเบาหวานเพิ่มขึ้น
ตับอ่อนอักเสบแบ่งได้เป็น 2 ประเภท คือ
1. ตับอ่อนอักเสบเฉียบพลัน
ตับอ่อนอักเสบเฉียบพลัน (acute pancreatitis) เป็นภาวะที่การอักเสบของตับอ่อนเกิดขึ้นอย่างเฉียบพลัน ซึ่งมักเกี่ยวข้องกับปัจจัยเฉพาะหน้า เช่น การดื่มแอลกอฮอล์มากเกินไป หรือการอุดตันของท่อทางเดินน้ำดี มักมีอาการแสดงที่ชัดเจน เช่น ปวดท้องใต้ลิ้นปี่อย่างรุนแรง ปวดร้าวทะลุไปกลางหลัง คลื่นไส้ อาเจียน มีไข้ หรืออาจมีตัวและตาเหลือง หากได้รับการดูแลและรักษาที่ถูกต้อง ส่วนใหญ่จะฟื้นตัวได้ดี แต่ในผู้ป่วยบางคนอาจมีความรุนแรงสูงจนเกิดภาวะแทรกซ้อนตามมา โดยอาจรุนแรงมากจนเสียชีวิตได้
2. ตับอ่อนอักเสบเรื้อรัง
ตับอ่อนอักเสบเรื้อรัง (chronic pancreatitis) เกิดจากการอักเสบที่เกิดขึ้นอย่างต่อเนื่องและยาวนาน จนทำให้เนื้อเยื่อตับอ่อนถูกทำลายอย่างถาวร ผู้ป่วยมักมีอาการปวดท้องเรื้อรัง น้ำหนักลด ถ่ายเป็นมันลอยเนื่องจากการย่อยอาหารผิดปกติ และเป็นโรคเบาหวานเนื่องจากตับอ่อนไม่สามารถผลิตอินซูลินได้
สาเหตุที่ทำให้เกิดโรคตับอ่อนอักเสบ
- การดื่มแอลกอฮอล์เป็นประจำและในปริมาณมาก
- นิ่วในถุงน้ำดีที่อาจหลุดมาขวางทางเดินน้ำดีและทางเดินน้ำย่อย
- การกินอาหารที่มีไขมันสูง
- การใช้ยาบางชนิดหรือการติดเชื้อบางประเภท
- พันธุกรรมหรือภาวะผิดปกติแต่กำเนิด
- เนื้องอกตับอ่อน
ตับอ่อนอักเสบ อาการเป็นอย่างไร
อาการตับอ่อนอักเสบชนิดเฉียบพลัน
- ปวดท้องบริเวณลิ้นปี่และมักจะร้าวไปทะลุหลัง
- นั่งงอตัวมักจะปวดน้อยกว่าท่านอน
- คลื่นไส้ อาเจียน มีไข้
- ตัวและตาเหลือง หากเป็นจากนิ่วในถุงน้ำดี
- หัวใจเต้นเร็วและแรง
อาการตับอ่อนอักเสบชนิดเรื้อรัง
- ปวดท้องลิ้นปี่เป็น ๆ หาย ๆ
- เป็นเบาหวาน
- ท้องเสียเรื้อรังหรือถ่ายเป็นมันลอย
- น้ำหนักลด
ตับอ่อนอักเสบ ห้ามกินอะไร
ผู้ป่วยที่เป็นโรคตับอ่อนอักเสบควรหลีกเลี่ยงอาหารและเครื่องดื่มต่อไปนี้เพื่อป้องกันการกำเริบหรืออาการรุนแรงขึ้น
- อาหารไขมันสูง เช่น อาหารทอด น้ำมันสัตว์
- เครื่องดื่มแอลกอฮอล์
- อาหารรสจัด เช่น เผ็ดจัด เค็มจัด หวานจัด
- อาหารแปรรูปและของหวานที่มีน้ำตาลสูง
การป้องกันไม่ให้เป็นตับอ่อนอักเสบ
การป้องกันตับอ่อนอักเสบไม่ใช่เรื่องยากเกินไป หากเราใส่ใจปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการใช้ชีวิตประจำวันและการรับประทานอาหารให้เหมาะสม สามารถช่วยลดความเสี่ยงในการเกิดโรคหรือลดโอกาสที่โรคจะกำเริบซ้ำได้ ดังนี้
- งดดื่มแอลกอฮอล์ แอลกอฮอล์เป็นปัจจัยเสี่ยงหลักที่ทำให้ตับอ่อนอักเสบ ดังนั้นควรงดหรือลดการดื่มให้น้อยที่สุด
- ควบคุมอาหารและเลี่ยงไขมันสูง รับประทานอาหารที่มีไขมันต่ำ เน้นผัก ผลไม้ ธัญพืชเต็มเมล็ด โปรตีนที่ย่อยง่าย และหลีกเลี่ยงอาหารทอด ของมัน และอาหารที่มีน้ำตาลสูง
- ควบคุมน้ำหนัก การมีน้ำหนักตัวที่เหมาะสมจะช่วยลดความเสี่ยงในการเกิดนิ่วในถุงน้ำดีและโรคเรื้อรังอื่น ๆ ที่อาจนำไปสู่การอักเสบของตับอ่อนได้
- ออกกำลังกายสม่ำเสมอ การเคลื่อนไหวร่างกายเป็นประจำช่วยส่งเสริมระบบย่อยอาหารและระบบเผาผลาญ ช่วยให้ร่างกายแข็งแรง พร้อมต้านทานความเสี่ยงของโรคต่าง ๆ
- ตรวจสุขภาพประจำปี การตรวจสุขภาพประจำอย่างสม่ำเสมอ จะช่วยให้สามารถพบความผิดปกติได้ตั้งแต่ระยะเริ่มต้น และทำให้การรักษามีประสิทธิภาพมากขึ้น
- งดสูบบุหรี่
โรคตับอ่อนอักเสบเป็นภัยเงียบที่สามารถเกิดขึ้นได้กับทุกเพศทุกวัย การรู้จักป้องกันและดูแลตัวเองเป็นสิ่งสำคัญ การเลือกรับประทานอาหารที่เหมาะสม หลีกเลี่ยงแอลกอฮอล์ และใส่ใจสุขภาพทางเดินอาหาร จะช่วยลดความเสี่ยงต่อการเกิดตับอ่อนอักเสบได้ หากมีอาการผิดปกติหรือสงสัยว่าตนเองอาจเป็นโรคนี้ ควรปรึกษาแพทย์ทันที เพื่อการรักษาอย่างถูกต้องและทันท่วงที ช่วยให้สามารถกลับมามีคุณภาพชีวิตที่ดีได้อีกครั้ง
ข้อมูลโดย
อ. พญ.ศุภมาส เชิญอักษร
ภาควิชาอายุรศาสตร์ สาขาวิชาโรคทางเดินอาหารและตับ
คณะแพทยศาสตร์โรงพยาบาลรามาธิบดี มหาวิทยาลัยมหิดล
คลิกชมคลิปรายการ “ลัดคิวหมอ ตับอ่อนอักเสบ ภัยเงียบแสนทรมานที่ควรสังเกต” ได้ที่นี่
ติดตาม Rama Channel เพื่อรับข้อมูลด้านสุขภาพเพิ่มเติมได้ที่
Website Ramathibodi: https://www.rama.mahidol.ac.th/
Youtube: RAMA Channel
Facebook: รามาแชนแนล Rama Channel
LINE: Ramathibodi
Tiktok: ramachanneltv รามาแชนแนล ช่องของคนรักสุขภาพ
