ปฐมพยาบาลเบื้องต้น โรคลมแดด หรือฮีทสโตรก

โรคลมแดด หรือที่เรียกว่า ฮีทสโตรก (heat stroke) เป็นหนึ่งในภาวะฉุกเฉินทางสุขภาพที่อันตรายถึงชีวิต ซึ่งมักเกิดขึ้นบ่อยในช่วงฤดูร้อนของประเทศไทย เมื่อร่างกายต้องเผชิญกับอุณหภูมิสูงอย่างต่อเนื่อง จนไม่สามารถระบายความร้อนได้ทัน อุณหภูมิภายในร่างกายจึงพุ่งสูงเกินระดับปกติอย่างรวดเร็ว ส่งผลกระทบต่อระบบการทำงานของอวัยวะสำคัญโดยตรง

โรคลมแดดไม่ใช่แค่เรื่องของการ “ร้อนจัด” เท่านั้น แต่ยังอาจทำให้หมดสติ สมองถูกทำลาย หรือแม้แต่เสียชีวิตได้หากไม่รีบดูแลอย่างทันท่วงที บทความนี้จะไปรู้จักกับภัยร้ายที่ซ่อนอยู่ในอากาศร้อน พร้อมแนะนำวิธีสังเกตอาการ กลุ่มเสี่ยง ปัจจัยกระตุ้น และแนวทางการป้องกันอย่างถูกวิธี เพื่อให้คุณและคนที่คุณรักผ่านหน้าร้อนนี้ไปอย่างปลอดภัยและสุขภาพดี

โรคลมแดด คืออะไร ?

โรคลมแดด หรือ ฮีทสโตรก (heat stroke) คือ ภาวะที่ร่างกายมีอุณหภูมิสูงเกิน 35 องศาเซลเซียส เนื่องจากไม่สามารถระบายความร้อนได้อย่างมีประสิทธิภาพ โดยมักเกิดจากการอยู่กลางแดดจัดเป็นเวลานาน หรือทำกิจกรรมกลางแจ้งโดยไม่มีการป้องกันที่ดีพอ

เมื่อระบบควบคุมอุณหภูมิในร่างกายล้มเหลว ความร้อนจะสะสมมากขึ้นเรื่อย ๆ จนส่งผลกระทบต่อระบบต่าง ๆ ภายในร่างกาย ทั้งระบบประสาท สมอง หัวใจ และไต หากไม่ได้รับการรักษาอย่างทันท่วงที อาจเกิดภาวะแทรกซ้อนรุนแรงหรือถึงแก่ชีวิตได้

อาการของโรคลมแดด เป็นอย่างไร ?

การรู้จักอาการเบื้องต้นของโรคลมแดดเป็นสิ่งสำคัญในการช่วยเหลือผู้ป่วยได้ทันท่วงที โดยอาการที่พบได้บ่อย ได้แก่

• ตัวร้อนจัด ผิวหนังแดงและแห้ง (ไม่มีเหงื่อออก)
• หัวใจเต้นเร็วและแรง
• ปวดศีรษะ หน้ามืด คลื่นไส้
• พูดไม่ชัด สับสน หรือหมดสติ
• อาจมีอาการชักในบางราย

อาการเหล่านี้เกิดขึ้นอย่างรวดเร็วและรุนแรง จึงจำเป็นต้องรีบพาผู้ป่วยเข้าสู่ที่ร่ม และขอความช่วยเหลือทางการแพทย์ทันที

สาเหตุการเกิดโรคลมแดด

โรคลมแดดเกิดจากความร้อนสะสมในร่างกายจนไม่สามารถระบายออกได้ทัน ซึ่งมักเกิดจากปัจจัยต่าง ๆ เช่น

• การอยู่กลางแดดเป็นเวลานานโดยไม่มีเครื่องป้องกัน (หมวก เสื้อแขนยาว)
• การออกกำลังกายหรือทำกิจกรรมกลางแจ้งในอุณหภูมิสูง
• อยู่ในพื้นที่อับอากาศ หรือห้องที่ไม่มีการระบายลม
• ดื่มน้ำน้อย ทำให้ร่างกายขาดน้ำและระบายความร้อนไม่ได้ดี

พฤติกรรมเหล่านี้เพิ่มความเสี่ยงต่อการเป็นโรคลมแดด โดยเฉพาะในช่วงฤดูร้อนที่อุณหภูมิสูงผิดปกติ

ปัจจัยเสี่ยงของการเกิดโรคลมแดด มีอะไรบ้าง ?

ปัจจัยเสี่ยงที่เพิ่มโอกาสในการเกิดโรคลมแดด (heat stroke) มีดังนี้

• เด็กเล็กและผู้สูงอายุ (มากกว่า 65 ปี) มีระบบการควบคุมอุณหภูมิร่างกายที่ยังไม่สมบูรณ์หรือเสื่อมลง ทำให้ปรับตัวต่อความร้อนได้ยากขึ้น
• ผู้ที่มีโรคหัวใจ โรคปอด โรคอ้วน หรือไม่ค่อยได้ออกกำลังกาย มีความเสี่ยงสูงต่อการเกิดโรคลมแดด
• ยาที่มีผลต่อการควบคุมอุณหภูมิของร่างกาย เช่น ยาขับปัสสาวะ ยาลดความดันเลือด ยาต้านเศร้า หรือยารักษาโรคจิตเภท อาจเพิ่มความเสี่ยงในการเกิดโรคลมแดด
• สัมผัสอากาศร้อนอย่างฉับพลัน การย้ายไปอยู่ในสภาพแวดล้อมที่มีอากาศร้อนจัดโดยที่ร่างกายยังไม่ปรับตัว เช่น การเดินทางไปประเทศที่มีอากาศร้อนกว่า หรือช่วงที่มีคลื่นความร้อน 
• ออกกำลังกายหรือทำงานหนักในสภาพอากาศร้อน กิจกรรมที่ใช้แรงมากในสภาพแวดล้อมที่ร้อนจัด โดยเฉพาะผู้ที่ไม่คุ้นเคยกับสภาพอากาศดังกล่าว
• สวมใส่เสื้อผ้าที่ไม่เหมาะสม เสื้อผ้าที่หนาและไม่ระบายความร้อน ทำให้เหงื่อระเหยได้ยาก ส่งผลให้ร่างกายระบายความร้อนได้ไม่ดี ​
• การดื่มน้ำไม่เพียงพอ ทำให้ร่างกายไม่สามารถผลิตเหงื่อเพื่อระบายความร้อนได้อย่างมีประสิทธิภาพ

การหลีกเลี่ยงปัจจัยเสี่ยงเหล่านี้สามารถช่วยลดโอกาสในการเกิดฮีทสโตรกได้อย่างมาก

จะป้องกันโรคลมแดดได้อย่างไร ?

การป้องกันโรคลมแดดสามารถทำได้ง่าย ๆ ด้วยการปรับพฤติกรรมและเตรียมตัวให้พร้อมก่อนออกไปเผชิญอากาศร้อน เช่น

• ดื่มน้ำให้เพียงพอ อย่างน้อย 6-8 แก้วต่อวัน หรือมากกว่านั้นหากทำกิจกรรมกลางแจ้ง
• หลีกเลี่ยงการอยู่กลางแดดในช่วงเวลาที่แดดแรง (ช่วงเวลา 10.00 – 16.00 น.)
• สวมใส่เสื้อผ้าที่ระบายอากาศได้ดี สีอ่อน ใช้หมวกหรือร่มกันแดด
• พักในที่ร่มหรือห้องปรับอากาศหากรู้สึกเหนื่อยหรือร้อนเกินไป
• หมั่นสังเกตอาการตนเองและคนรอบข้างอยู่เสมอ

ใครเสี่ยงต่อการเป็นโรคลมแดด ?

กลุ่มเสี่ยงที่ควรระวังเป็นพิเศษ ได้แก่

• กลุ่มคนที่ทำงานกลางแจ้ง สัมผัสกับอุณหภูมิที่สูงขึ้นอย่างต่อเนื่อง 
• คนสูงอายุหรือเด็กที่ไม่สามารถช่วยเหลือตัวเอง เนื่องจากถ้าบุคคลเหล่านี้อยู่ในห้องที่ปิดตาย ไม่มีอากาศที่ไทยไม่มีลมพัดพาอากาศร้อนไปได้ จะทำให้ต้องอยู่กับอุณหภูมิที่สูงเป็นเวลานานสุดท้ายก็จะทำให้ไม่สามารถขับเหงื่อไปได้ แล้วก็จะเกิดเป็นโรคลมแดด ซึ่งเกิดขึ้นค่อนข้างบ่อยในผู้สูงวัย อ่านข้อมูลเพิ่มเกี่ยวกับ “ภาวะขาดน้ำ ผู้สูงอายุต้องระวัง” 
• นักกีฬา เช่น การวิ่งมาราธอนต่าง ๆ ที่จะต้องสัมผัสอากาศที่ร้อนหรือความชื้นที่สูงทำให้ไม่สามารถขับเหงื่อได้ ก็จะทำให้เกิดภาวะที่จะเสี่ยงต่อภาวะฮีทสโตรกมากขึ้นกว่าบุคคลอื่น 
• คนที่มีโรคประจำตัว เช่น โรคความดันเลือด ผู้ป่วยที่ต้องกินยาขับปัสสาวะ
• คนที่ดื่มเครื่องดื่มที่มีแอลกอฮอล์ เป็นตัวปัจจัยที่กระตุ้นให้เกิดโรคลมแดดได้มากกว่าคนปกติทั่วไป 
• สตรีมีครรภ์ อาจจะเป็นลมและเป็นอันตรายต่อตัวเองและทารก อ่านข้อมูลเพิ่มเติมเกี่ยวกับ โรคลมแดด (heat stroke) คุณแม่ตั้งครรภ์ควรระวัง

การปฐมพยาบาลเบื้องต้น ผู้ป่วยโรคลมแดด หรือฮีทสโตรก

หากพบว่ามีอาการของโรคลมแดด ควรรีบดูแลอย่างเร่งด่วน ดังนี้

1. พาเข้าที่ร่มหรือห้องแอร์ ทันที
2. ถอดเสื้อผ้าชั้นนอก และช่วยระบายอากาศ
3. ใช้น้ำเย็นเช็ดตัว หรือพัดลมช่วยลดอุณหภูมิ
4. ดื่มน้ำเปล่า หลีกเลี่ยงน้ำหวานหรือเครื่องดื่มที่มีแอลกอฮอล์
5. หากเจอผู้ป่วยที่หมดสติและไม่หายใจ โทร. 1669 หน่วยบริการการแพทย์ฉุกเฉิน เพื่อเข้ารักษาผู้ป่วยอย่างรวดเร็ว และทำการ CPR ผู้ป่วย ณ บริเวณนั้น

โรคลมแดด หรือฮีทสโตรก ไม่ใช่เรื่องไกลตัว โดยเฉพาะในช่วงหน้าร้อนที่อุณหภูมิสูงมากกว่าปกติ การรู้เท่าทันอาการ สาเหตุ และวิธีป้องกันอย่างถูกต้อง จะช่วยลดความเสี่ยงและปกป้องชีวิตคุณและคนรอบข้างจากภัยร้ายที่อาจเกิดขึ้นโดยไม่ทันตั้งตัว อย่าลืมดูแลตัวเองให้ดี ดื่มน้ำให้เพียงพอ พักผ่อนในที่ร่ม และสังเกตอาการอยู่เสมอ

เพราะสุขภาพที่ดีเริ่มต้นได้จากความเข้าใจและการใส่ใจในรายละเอียดเล็ก ๆ ที่อาจช่วยชีวิตคุณได้ในเวลาคับขัน

ข้อมูลโดย

อ. นพ.กานต์ สุทธาพานิช
ภาควิชาเวชศาสตร์ฉุกเฉิน
คณะแพทยศาสตร์โรงพยาบาลรามาธิบดี มหาวิทยาลัยมหิดล

ติดตาม Rama Channel เพื่อรับข้อมูลด้านสุขภาพเพิ่มเติมได้ที่ 

Website Ramathibodi: https://www.rama.mahidol.ac.th/
Youtube: RAMA Channel
Facebook: รามาแชนแนล Rama Channel 
LINE: Ramathibodi
Tiktok: ramachanneltv รามาแชนแนล ช่องของคนรักสุขภาพ