ฟื้นฟูกล้ามเนื้ออ่อนแรง เพิ่มความแข็งแรงให้สูงวัย

กล้ามเนื้ออ่อนแรง (Muscle Weakness) คือ ภาวะที่กล้ามเนื้อไม่สามารถทำงานได้ตามปกติ ทำให้แรงหรือความสามารถในการเคลื่อนไหวลดลง อาจเกิดขึ้นเฉียบพลันหรือค่อย ๆ เป็นมากขึ้นก็ได้ สาเหตุมีได้ทั้งจากโรคทางระบบประสาท โรคกล้ามเนื้อ หรือแม้แต่ภาวะขาดสารอาหาร หากไม่ได้รับการรักษาอย่างเหมาะสม อาจกระทบต่อการใช้ชีวิตประจำวัน เช่น การเดิน การหยิบจับสิ่งของ หรือแม้แต่การหายใจ

กล้ามเนื้ออ่อนแรง คืออะไร ?

กล้ามเนื้ออ่อนแรง คือ ภาวะที่แรงต้านทานของกล้ามเนื้อลดลง ทำให้ร่างกายไม่สามารถทำกิจกรรมตามปกติได้ เช่น ยกแขน ขยับขา หรือจับสิ่งของอย่างมั่นคง ความอ่อนแรงนี้ต่างจากอาการเหนื่อยล้า เพราะไม่ได้หายไปหลังจากการพักผ่อน โดยปัญหาอาจเกิดเฉพาะส่วน เช่น แขน ขา หรือเกิดทั้งร่างกายก็ได้

กล้ามเนื้ออ่อนแรง เกิดจากอะไร ?

สาเหตุของกล้ามเนื้ออ่อนแรงมีหลายระดับ ตั้งแต่เรื่องเล็กน้อยไปจนถึงโรคร้ายแรง เช่น

• ระบบประสาทและสมอง : โรคหลอดเลือดสมอง (Stroke) ALS หรือปลายประสาทเสื่อม
• ความผิดปกติของกล้ามเนื้อ : โรคกล้ามเนื้อเสื่อม กล้ามเนื้ออักเสบ
• โภชนาการไม่สมดุล : ขาดโปรตีน วิตามินบี วิตามินดี แร่ธาตุอย่างแคลเซียมหรือโพแทสเซียม
• การใช้ยา : ยาลดไขมัน (Statins) ยาที่กดภูมิคุ้มกัน
• ปัจจัยชั่วคราว : การออกกำลังกายหักโหม พักผ่อนไม่เพียงพอ ภาวะเครียด

เมื่อกล้ามเนื้อไม่ได้รับการบำรุงหรือถูกใช้งานอย่างไม่สมดุล จะทำให้การส่งสัญญาณจากสมองไปยังกล้ามเนื้อผิดปกติ จึงเกิดอาการอ่อนแรงขึ้น

ประเภทของกล้ามเนื้ออ่อนแรงมีอะไรบ้าง ?

การจำแนกประเภทของกล้ามเนื้ออ่อนแรงช่วยให้เข้าใจอาการได้ชัดเจนขึ้น โดยทั่วไปแบ่งได้ดังนี้

1. อ่อนแรงเฉพาะที่ : พบได้บ่อย เช่น แขนหรือขาข้างใดข้างหนึ่งอ่อนแรง ทำให้การเคลื่อนไหวไม่สมดุล
2. อ่อนแรงทั่วร่างกาย : มักเกิดจากโรคทางระบบร่างกาย เช่น โรคเกี่ยวกับประสาทหรือโรคเรื้อรังที่ทำให้กล้ามเนื้อทั้งตัวอ่อนแรงลง
3. อ่อนแรงชั่วคราว : เกิดจากการใช้กล้ามเนื้อมากเกินไปหรือการเจ็บป่วยเฉียบพลัน เช่น ไข้สูง หรืออาการหลังติดเชื้อไวรัส
4. อ่อนแรงถาวร : พบในโรคกล้ามเนื้อเสื่อมหรือโรคที่เกี่ยวกับพันธุกรรม ซึ่งไม่สามารถรักษาให้หายขาดได้ แต่สามารถประคับประคองอาการ

กล้ามเนื้ออ่อนแรง อาการเป็นอย่างไร

อาการที่บ่งบอกว่ากล้ามเนื้ออ่อนแรง ได้แก่

• ไม่สามารถยกของที่เคยยกได้
• การเดินหรือขึ้นบันไดลำบาก ต้องใช้แรงมากกว่าปกติ
• ลุกจากท่านั่งหรือเตียงยากขึ้น
• กล้ามเนื้อมีลักษณะลีบเล็กลงเมื่อเวลาผ่านไป
• อาจมีอาการชา เจ็บ หรือปวดร่วมด้วย

อาการเหล่านี้อาจเกิดทีละน้อยและค่อย ๆ แย่ลง หรือบางครั้งก็เกิดขึ้นฉับพลัน เช่น ในกรณีของโรคหลอดเลือดสมอง การสังเกตอาการตั้งแต่เนิ่น ๆ จึงมีความสำคัญอย่างมาก เพราะจะช่วยให้ได้รับการรักษาทันท่วงที

รักษาและฟื้นฟูกล้ามเนื้ออ่อนแรงได้อย่างไร

การรักษาภาวะกล้ามเนื้ออ่อนแรงขึ้นอยู่กับสาเหตุและระดับความรุนแรงของอาการ โดยเป้าหมายสำคัญคือช่วยให้ผู้ป่วยกลับมามีแรงกล้ามเนื้อที่ดีขึ้น สามารถทำกิจกรรมประจำวันได้อย่างใกล้เคียงปกติที่สุด แนวทางหลัก ๆ ที่ใช้มีดังนี้

• กายภาพบำบัด : เป็นวิธีที่สำคัญที่สุด เพราะช่วยฟื้นฟูความแข็งแรงของกล้ามเนื้อ กระตุ้นการเคลื่อนไหว ลดการลีบฝ่อ และเพิ่มความยืดหยุ่นของข้อ กายภาพบำบัดอาจทำร่วมกับการใช้อุปกรณ์เสริม เช่น ไม้เท้า หรือเครื่องช่วยเดิน
• การใช้ยา : ในบางกรณีแพทย์อาจสั่งยาต้านการอักเสบ ยาที่ช่วยการทำงานของระบบประสาท หรือยากดภูมิคุ้มกัน เช่น ในโรค Myasthenia Gravis (MG) เพื่อให้กล้ามเนื้อทำงานได้ดีขึ้น
• โภชนบำบัด : อาหารที่อุดมไปด้วยโปรตีน วิตามินดี วิตามินบี และแร่ธาตุ เช่น แคลเซียมและแมกนีเซียม ช่วยเสริมการซ่อมแซมและการทำงานของกล้ามเนื้อ
• การผ่าตัด : ใช้ในกรณีที่มีปัญหาโครงสร้าง เช่น เส้นประสาทถูกกดทับ หรือการผ่าตัดต่อมไทมัสในผู้ป่วย MG

แม้การรักษาบางโรคจะไม่ทำให้หายขาด แต่การฟื้นฟูอย่างต่อเนื่องและการใช้ชีวิตอย่างเหมาะสม จะช่วยชะลอความเสื่อมและเพิ่มคุณภาพชีวิตให้ผู้ป่วยได้อย่างมาก

ใครเสี่ยงเป็นโรคกล้ามเนื้ออ่อนแรง

ภาวะกล้ามเนื้ออ่อนแรงสามารถเกิดขึ้นได้กับทุกเพศทุกวัย แต่บางกลุ่มมีความเสี่ยงสูงกว่าคนทั่วไป เนื่องจากปัจจัยทางอายุ สุขภาพ หรือพันธุกรรม โดยกลุ่มที่ควรเฝ้าระวังเป็นพิเศษ ได้แก่

• ผู้สูงอายุ : เมื่ออายุมากขึ้น กล้ามเนื้อและเส้นประสาทจะเสื่อมตามธรรมชาติ ทำให้แรงกล้ามเนื้อลดลงอย่างต่อเนื่อง
• ผู้ที่มีโรคเรื้อรัง : เช่น โรคเบาหวาน โรคไทรอยด์ โรคหัวใจ หรือโรคหลอดเลือดสมอง ซึ่งส่งผลต่อระบบประสาทและการไหลเวียนเลือด อาจทำให้กล้ามเนื้ออ่อนแรงได้ง่าย
• ผู้ที่มีโรคทางระบบประสาทหรือพันธุกรรม : อย่างเช่น Amyotrophic Lateral Sclerosis (ALS) Myasthenia Gravis (MG) หรือ Spinal Muscular Atrophy (SMA) ที่มักถ่ายทอดภายในครอบครัว
• ผู้ที่ไม่ค่อยออกกำลังกาย : การขาดการใช้งานกล้ามเนื้อทำให้มวลกล้ามเนื้อลดลงเร็วขึ้น ส่งผลให้เกิดอาการอ่อนแรงง่าย
• ผู้ที่มีโภชนาการไม่เหมาะสม : การขาดโปรตีน วิตามินบี วิตามินดี หรือแร่ธาตุสำคัญ อาจทำให้กล้ามเนื้อทำงานได้ไม่เต็มที่

วิธีป้องกันโรคกล้ามเนื้ออ่อนแรง

แม้บางกรณีของโรคกล้ามเนื้ออ่อนแรงจะเกิดจากพันธุกรรมหรือโรคทางระบบประสาทที่ไม่สามารถป้องกันได้ แต่เราสามารถลดความเสี่ยงและชะลอการเสื่อมของกล้ามเนื้อได้ด้วยการปรับพฤติกรรมการใช้ชีวิตอย่างเหมาะสม การป้องกันที่ทำได้จริงในชีวิตประจำวัน มีดังนี้

• ออกกำลังกายสม่ำเสมอ เลือกกิจกรรมที่ช่วยเสริมความแข็งแรงของกล้ามเนื้อ เช่น เดินเร็ว ว่ายน้ำ ขี่จักรยาน หรือการยกน้ำหนักเบา การออกกำลังกายยังช่วยให้ระบบประสาทและการไหลเวียนเลือดทำงานดีขึ้น
• กินอาหารครบถ้วน เน้นอาหารที่มีโปรตีนสูง เช่น เนื้อปลา ไข่ ถั่ว เต้าหู้ พร้อมผักผลไม้ที่มีวิตามินบี วิตามินดี และแร่ธาตุอย่างแคลเซียม แมกนีเซียม และโพแทสเซียม ซึ่งจำเป็นต่อการทำงานของกล้ามเนื้อ
• พักผ่อนเพียงพอ การนอนหลับ 7-8 ชั่วโมงต่อคืนช่วยให้ร่างกายซ่อมแซมและฟื้นฟูกล้ามเนื้อที่ใช้งานมาทั้งวัน
• เลี่ยงปัจจัยเสี่ยง เช่น งดสูบบุหรี่ ลดการดื่มเครื่องดื่มที่มีแอลกอฮอล์ และหลีกเลี่ยงการใช้ยาที่มีผลต่อกล้ามเนื้อโดยไม่จำเป็น
• ตรวจสุขภาพประจำปี เพื่อค้นหาความผิดปกติของร่างกายตั้งแต่ระยะเริ่มต้น เช่น โรคเบาหวาน หรือโรคไทรอยด์ ที่อาจเป็นสาเหตุของอาการอ่อนแรง

การดูแลตัวเองอย่างสม่ำเสมอเป็นกุญแจสำคัญที่จะช่วยให้กล้ามเนื้อแข็งแรงไปได้นาน ลดความเสี่ยงของภาวะอ่อนแรง และทำให้มีคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น

เมื่อไรที่ควรไปพบแพทย์

• อาการอ่อนแรงเกิดขึ้นอย่างฉับพลัน เช่น แขนขาอ่อนแรงทันที หรือยกแขนไม่ขึ้น อาจเป็นสัญญาณของโรคหลอดเลือดสมอง (Stroke) ที่ต้องรักษาอย่างเร่งด่วน
• อาการค่อย ๆ แย่ลงเรื่อย ๆ เช่น เดินลำบากขึ้น ลุกนั่งไม่สะดวก หรืออ่อนแรงมากขึ้นจนกระทบชีวิตประจำวัน
• อ่อนแรงร่วมกับอาการอื่น เช่น ชาหรือปวดตามแขนขา หนังตาตก กลืนลำบาก พูดไม่ชัด หรือหายใจติดขัด
• มีประวัติครอบครัว หากญาติใกล้ชิดเคยเป็นโรคกล้ามเนื้ออ่อนแรง เช่น ALS หรือ SMA การพบแพทย์เพื่อตรวจคัดกรองถือเป็นเรื่องสำคัญ
• อาการไม่ดีขึ้นแม้พักผ่อน หากร่างกายยังคงอ่อนแรงต่อเนื่องแม้ได้พัก อาจบ่งบอกถึงโรคเรื้อรังหรือภาวะขาดสารอาหารรุนแรง

การพบแพทย์เร็วจะช่วยให้ได้รับการวินิจฉัยและการรักษาที่เหมาะสม ลดโอกาสเกิดภาวะแทรกซ้อน และเพิ่มโอกาสในการฟื้นฟูให้กลับมาใช้ชีวิตได้ใกล้เคียงปกติที่สุด

คำถามยอดนิยมเกี่ยวกับโรคกล้ามเนื้ออ่อนแรง

• กล้ามเนื้ออ่อนแรง กินอะไรดี
  อาหารที่มีโปรตีนสูง เช่น เนื้อปลา ไก่ ไข่ เต้าหู้ รวมถึงผักผลไม้ที่มีวิตามินบีและแร่ธาตุจำเป็น
• กล้ามเนื้ออ่อนแรง ห้ามกินอะไร
  ควรหลีกเลี่ยงอาหารแปรรูป ไขมันทรานส์ อาหารเค็มจัด และเครื่องดื่มที่มีแอลกอฮอล์
• กล้ามเนื้ออ่อนแรง ยังสามารถขับรถได้ไหม
  หากอาการไม่รุนแรงยังสามารถขับรถได้ แต่หากอ่อนแรงมากจนควบคุมการเคลื่อนไหวไม่ได้ ควรงดการขับขี่
• โรคกล้ามเนื้ออ่อนแรงถ่ายทอดทางพันธุกรรมหรือไม่ ?
  บางชนิดถ่ายทอดทางพันธุกรรม เช่น โรคกล้ามเนื้อเสื่อม แต่บางกรณีเกิดจากปัจจัยสิ่งแวดล้อมและโรคอื่นร่วมด้วย
• โรคกล้ามเนื้ออ่อนแรงอันตรายถึงชีวิตหรือไม่ ?
  หากเกิดจากโรคร้ายแรง เช่น ALS หรือกล้ามเนื้อหัวใจอ่อนแรง อาจเป็นอันตรายถึงชีวิตได้ จำเป็นต้องติดตามอาการใกล้ชิด

กล้ามเนื้ออ่อนแรง เป็นภาวะที่ไม่ควรมองข้าม เพราะอาจเป็นได้ตั้งแต่การขาดสารอาหาร ไปจนถึงโรคร้ายแรง การสังเกตอาการเบื้องต้น เช่น เดินลำบาก ยกของไม่ขึ้น หรืออ่อนแรงเรื้อรัง เป็นสิ่งสำคัญ หากตรวจพบเร็วและได้รับการรักษาที่เหมาะสม โอกาสฟื้นฟูร่างกายให้กลับมาใกล้เคียงปกติจะสูงขึ้น การดูแลตัวเองด้วยการออกกำลังกาย กินอาหารดี และตรวจสุขภาพเป็นประจำคือกุญแจสำคัญในการป้องกันภาวะนี้ 

ข้อมูลโดย

ผศ. ดร. นพ.ไพฑูรย์ เบ็ญจพรเลิศ
ภาควิชาเวชศาสตร์ฟื้นฟู
คณะแพทยศาสตร์โรงพยาบาลรามาธิบดี มหาวิทยาลัยมหิดล

คลิกชมคลิป “ลัดคิวหมอ – #กล้ามเนื้ออ่อนแรง หรือชีวิตอ่อนแอ!” ได้ที่นี่

ติดตาม Rama Channel เพื่อรับข้อมูลด้านสุขภาพเพิ่มเติมได้ที่ 

Website Ramathibodi: https://www.rama.mahidol.ac.th/
Youtube: RAMA Channel
Facebook: รามาแชนแนล Rama Channel
LINE: Ramathibodi
TikTok: ramachanneltv รามาแชนแนล ช่องของคนรักสุขภาพ