การรักษาผู้ป่วยที่กินยาพาราเซตามอลเกินขนาดด้วย “Superactivated charcoal ผสมกับน้ำโคล่า”

Bulletin (October - December 2001 Vol.9 No.4)

           ปัจจุบันมีการส่งเสริมให้ใช้ผงถ่านกัมมันต์ (activated charcoal) เพื่อลดการดูดซึมสารพิษหรือยาเข้าสู่ร่างกาย แทนการใช้ syrup of ipecac ซึ่งมีปัญหาในการใช้มากโดยเฉพาะในกรณีที่มีผู้ได้รับพิษที่บ้าน แต่ activated charcoal เอง ก็มีปัญหาเพราะรับประทานค่อนข้างยาก ที่ผ่านมาแพทย์ได้ผสมกับสารอื่นๆ เพื่อให้รับประทานได้ง่ายขึ้น เช่น ผสมกับน้ำโซดา, น้ำผลไม้, ซูโครส, นมช็อกโกแลต, ไอศกรีม, ซอบิทอล (sorbital), แต่งกลิ่นเชอรรี่ พบว่าวิธีการนี้ช่วยทำให้ผู้ป่วยรับประทาน activated charcoal ได้ง่ายขึ้น แต่ประสิทธิภาพในด้านการดูดซึมสารพิษนั้น มีรายงานว่ามีทั้งการลดลงและไม่มีความแตกต่างกับเมื่อไม่ได้ผสมสารอื่น อย่างไรก็ตาม ไม่มีข้อมูลเกี่ยวกับ superactivated charcoal เมื่อผสมกับเครื่องดื่มประเภท soft drink
วัตถุประสงค์ของการศึกษานี้ เพื่อประเมินประสิทธิภาพในการดูดซึมสารพิษของ superactivated charcoal ที่ผสมกับน้ำโคล่า ในอาสาสมัครที่ให้รับประทานยาพาราเซตามอลในขนาดที่สูงกว่า ขนาดที่ใช้รักษา

วีธีการศึกษา ( toxicity and health effect)

อาสาสมัครที่มีสุขภาพดีเข้าร่วมการศึกษาในแบบ prospective, unblinded, crossover study โดยแบ่งออกเป็น 3 กลุ่มการทดลอง โดยจะคัดอาสาสมัครที่มีประวัติโรคของระบบทางเดินอาหารและโรคตับออกไป อาสาสมัครแต่ละคนจะผ่านทั้ง 3 กลุ่มการทดลอง โดยมีระยะห่างกันในแต่ละกลุ่มการทดลองประมาณ 10 เท่าของค่าครึ่งชีวิต ของยาพาราเซตามอลคืออย่างน้อย 2 วัน อาสาสมัครเพศหญิงจะได้รับการตรวจปัสสาวะหา beta-HCG ก่อนการทดลอง เพื่อยืนยันว่าไม่ได้ตั้งครรภ์
อาสาสมัครจะอดอาหารอย่างน้อย 8 ชั่วโมงก่อนการทดลอง และไม่ได้รับประทานอะไรเลย นอกจากยาที่ใช้ในการทดลอง ผู้วิจัยเลือกใช้ยาพาราเซตามอลเนื่องจากทราบลักษณะการดูดซึมและคุณสมบัติทางเภสัชจลศาสตร์ของยาเป็นอย่างดี
ในแต่ละกลุ่มการทดลอง อาสาสมัครจะได้รับประทานยาพาราเซตามอลในขนาด 80 มิลลิกรัมต่อ น้ำหนักตัว 1 กิโลกรัม โดยใช้ยาเม็ดขนาด 325 มิลลิกรัม แล้วตามด้วยน้ำเปล่า 240 มิลลิลิตร ซึ่งขนาดของยาที่ให้ เป็นขนาดที่มากกว่าที่ใช้รักษาโดยทั่วไป แต่ข้อมูลจากการศึกษาที่ผ่านมาพบว่าไม่ทำให้เกิดผลข้างเคียงที่อันตราย


             กลุ่มทดลองที่ 1(กลุ่มควบคุม) หลังจากรับประทานยา พาราเซตามอล 15 นาที ให้ดื่มน้ำเปล่าตามจำนวน 240 มิลลิลิตร

          กลุ่มทดลองที่ 2 หลังจากรับประทานยาพาราเซตามอล 15 นาที จะได้รับ superactivated charcoal ขนาด 1 กรัมต่อน้ำหนักตัว 1 กิโลกรัม ผสมกับน้ำเปล่า 240 มิลลิลิตร

          กลุ่มทดลองที่ 3 หลังจากรับประทานยาพาราเซตามอล 15 นาที จะได้รับ superactivated charcoal ขนาด 1 กรัมต่อน้ำหนักตัว 1 กิโลกรัม ผสมกับน้ำโคล่าที่ปราศจากคาเฟอีน 240 มิลลิลิตร

อาสาสมัครทุกราย จะได้รับการทดลองทั้งแบบกลุ่มทดลองที่ 1, 2, และ 3 ตามลำดับเหมือนกัน และจะมีการเจาะเลือดหาระดับยาพาราเซตามอลที่เวลา 0, 0.5, 1, 2, 4, และ 6 ชั่วโมง หลังจากกินพาราเซตามอล นำมาคำนวณพื้นที่ใต้กราฟ (area under curve : AUC) หาระดับยาที่สูงที่สุด (peak concentrations) และ เวลาที่ได้ระดับยาสูงที่สุด (time to peak concentrations)
คำนวณจำนวนอาสาสมัครที่จะเข้าร่วม โดยกำหนดค่าความแตกต่าง (difference) 20 % และมี power 80 % (a = 0.05) จะได้จำนวนอาสาสมัคร 6 ราย วิธีการทางสถิติที่ใช้คือ one-way analysis of variance และ Student-Newman-Keuls Method

ผลการศึกษา ( toxicity and health effect)

อาสาสมัครเข้าร่วมทั้งหมด 12 ราย มี 4 รายที่ต้องตัดออกจากการทดลอง เนื่องจาก
รายที่ 1 มีอาการอาเจียนขณะเข้าร่วมในกลุ่มทดลองที่ 1
รายที่ 2 มีความสับสนในตารางการทดลอง
รายที่ 3 กิน superactivated charcoal ไม่ได้
รายที่ 4 มีปัญหาท้องผูกหลังได้รับ superactivated charcoal
อาสาสมัคร ที่เหลือไม่มีใครมีภาวะแทรกซ้อน
คงเหลืออาสาสมัครทั้งสิ้น 8 ราย (เป็นชาย 7 ราย เป็นหญิง 1 ราย) มีอายุตั้งแต่ 18 – 44 ปี น้ำหนักเฉลี่ย 80.4 +/- 16.8 กิโลกรัม ค่าพื้นที่ใต้กราฟในแต่ละกลุ่มการทดลองเป็นดังนี้
ในกลุ่มทดลองที่ 1 มีค่า AUC 298.5 +/- 82.5 มิลลิกรัม-ชั่วโมงต่อลิตร
ในกลุ่มทดลองที่ 2 มีค่า AUC 77.1 +/- 85.2 มิลลิกรัม-ชั่วโมงต่อลิตร
ในกลุ่มทดลองที่ 3 มีค่า AUC 81.3 +/- 71.8 มิลลิกรัม-ชั่วโมงต่อลิตร

รูปที่ 1 Acetaminophen level versus time

ตารางที่ 1. การเปรียบเทียบผลทาง pharmacokinetic แยกตาม กลุ่มศึกษา

เมื่อเปรียบเทียบกันแล้ว จะพบความแตกต่างอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติระหว่างกลุ่มทดลองที่ 1 และ 2 (P < 0.05 ) และระหว่างกลุ่ม ทดลองที่ 1 และ 3 (P < 0.05) แต่ไม่มีความแตกต่างอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ ระหว่างกลุ่มทดลองที่ 2 และ 3 ( P > 0.05 )

ตารางที่ 2. การเปรียบเทียบความแตกต่างของค่า mean ของพื้นที่ ใต้กราฟ (AUC)

วิจารณ์ผลการศึกษา ( toxicity and health effect)

การศึกษานี้แสดงให้เห็นว่า ไม่มีการเปลี่ยนแปลงของประสิทธิภาพของ superactivated charcoal เมื่อผสมกับน้ำโคล่า ที่ปราศจากคาเฟอีน จึงเป็นยาที่เหมาะที่จะใช้ที่บ้าน (home-based activated charcoal ) ซึ่งจะมีประโยชน์ในการลดระยะเวลา ที่จะได้รับ activated charcoal หลังจากได้รับสารพิษและลดจำนวนผู้ป่วยที่จะต้องได้รับการรักษาตัวในโรงพยาบาล
อย่างไรก็ตาม การศึกษานี้มีข้อจำกัด 2 ข้อ คือ ข้อหนึ่งขนาดของยาพาราเซตามอลที่ใช้ ถึงแม้จะเป็นขนาดที่สูงกว่าขนาดยาที่ใช้รักษาโดยทั่วไป แต่ก็ยังไม่ถึงขนาดที่ทำให้เกิดพิษ (subtoxic dose) ในภาวะที่ได้รับยาพาราเซตามอลเกินขนาดนั้น สัดส่วนของยาพาราเซตามอล กับ activated charcoal คงจะต้องสูงกว่านี้ แต่ผู้วิจัยเชื่อว่าไม่มีความแตกต่างในประสิทธิภาพการดูดซึมสารพิษ เมื่อผสม charcoal กับน้ำโคล่า ข้อจำกัดข้อที่สองก็คือ การศึกษานี้ ไม่ได้เน้นในเรื่องของความยากง่ายในการรับประทานซึ่งจะมีความสำคัญมากโดยเฉพาะอย่างยิ่งในเด็ก
โดยสรุป ผู้วิจัยพบว่าการผสม superactivated charcoal กับน้ำโคล่า มีประสิทธิภาพเท่าเทียมกับ superactivated charcoal อย่างเดียว ในอาสาสมัครที่รับประทานยาพาราเซตามอลในขนาดที่สูงกว่าที่ใช้ในการรักษาโดยทั่วไป

เอกสารประกอบการเรียบเรียง

Rangan C, Nordt SP, Hamilton R, Ingels M, Clark R. Treatment of acetaminophen ingestion with a superactivated charcoal-cola mixture. Ann Emerg Med 2001,37:55-8.