ผลิตภัณท์ฟอกผ้าขาว (Bleach) และผลิตภัณฑ์ฆ่าเชื้อโรคและกำจัดกลิ่นในสระว่ายน้ำ(Swimming pool sanitizer)

  ผลิตภัณท์ฟอกผ้าขาว (Bleach) และผลิตภัณฑ์ฆ่าเชื้อโรคและกำจัดกลิ่นในสระว่ายน้ำ(Swimming pool sanitizer)

          ผลิตภัณท์ฟอกผ้าขาว และผลิตภัณฑ์ฆ่าเชื้อโรคและกำจัดกลิ่นในสระว่ายน้ำ ประกอบด้วยสารเคมีหลายชนิด ตารางที่ 1 ขึ้นอยู่กับรูปแบบของผลิตภัณฑ์และวัตถุประสงค์ของการใช้ อย่างไรก็ตาม สารที่ใช้มานานและปัจจุบันยังนิยมใช้มาก คือ hypochlorite ซึ่งมี pH 10.8-11.4 ในรูปของเหลว sodium hypochlorite ความเข้มข้นประมาณ 3-6% ใช้เป็นสารฟอกผ้าขาว สำหรับชนิดผง และแกรนูลใช้ในการฆ่าเชื้อโรคและกำจัดกลิ่นในสระว่ายน้ำ โดยอาจเป็น sodium หรือ calcium hypochlorite ที่มีความเข้มข้นสูงกว่าบางผลิตภัณฑ์อาจมีความเข้นข้นสูงถึง 60-70%

กลไกการเกิดพิษ
เมื่อสัมผัสกับเยื่อบุผิว sodium hypochlorite (NaClO) จะทำปฏิกริยาได้เป็นกรด hypochlorous (HClO) ซึ่งมีฤทธิ์ระคายเคือง และกรด hypochlorous ถูกเปลี่ยนต่อไปเป็นกรด hydrochloric (HCl) ซึ่งมีฤทธิ์กัดกร่อนมากขึ้น

2 NaClO + H₂O + CO₂--------> Na₂CO₃ + 2 HClO

2 HClO -----------> 2 HCl + O₂

นอกจากนี้ hypochlorite จะทำปฏิกริยากับกรด hydrochloric ในกระเพาะอาหารได้เป็นก๊าซ chlorine (Cl₂) ซึ่งนอกจากจะทำให้เกิดอาการระคายต่อเนื่อเยื่อต่างๆ แล้วอาจทำให้เกิด chemical pneumonitis ได้

NaClO + HCl + H₂O ---------> Cl₂ + 2 NaOH

อาการทางคลินิก
อาการเฉพาะที่: hypochlorite ในผลิตภัณฑ์ฟอกผ้าขาว ทำให้เกิดการระคายเพียงเล็กน้อยถึงปานกลาง (mild-moderate irritant) เท่านั้น เนื่องจากมีความเข้มข้นต่ำ ดังนั้นถ้าผู้ป่วยได้รับสารนี้ โดยการกินในปริมาณไม่มาก (น้อยกว่า 5 ml/kg) จะมีอาการคลื่นไส้ อาเจียน แสบในปาก-คอ หรืออาจแสบท้องเล็กน้อย โดยไม่มีเลือดออกในกระเพาะอาหาร แต่กรณีที่กินปริมาณมากหรือกิน hypochlorite ที่มีความเข้มข้นสูง เช่น ในผลิตภัณฑ์ที่ใช้ในโรงงานอุตสาหกรรม (ความเข้มข้น 15-20%), hypochlorite ชนิดผงหรือแกรนูล พบว่าทำให้เกิด chemical burn ในกระเพาะอาหารได้ค่อนข้างลึก ส่องกล้องตรวจหลอดอาหารและกระเพาะอาหารอาจพบ grade II - grade III injuries
กรณีที่ได้รับทางตาหรือทางผิวหนัง ก็จะมีอาการระคายเคืองเกิดขึ้นแต่ไม่รุนแรงนัก อาการทางตาอาจพบว่ามี corneal epithelium แดงเล็กน้อย ซึ่งจะหายได้เอง แต่ถ้าสัมผัสเป็นเวลานานตาอาจมี corneal edema หรือ conjuctival hemorrhage ได้
อาการต่อระบบต่างๆของร่างกาย: ในผู้ป่วยที่กิน hypochlorite ปริมาณมากและมีความเข้มข้นสูงอาจทำให้เกิด hypernatremia, hyperchloremic metabolic acidosis, chemical pneumonitis ได้ และมีรายงานการเสียชีวิตจากภาวะดังกล่าว

การรักษา
ผู้ป่วยที่ได้รับ hypochlorite โดยการกิน ไม่ควรกระตุ้นให้อาเจียน, ห้ามให้ด่างในการ neutralize และไม่ให้ผงถ่านกัมมันต์ แต่ให้การรักษาตามอาการ (symptomatic care) กรณีที่กิน hypochlorite ในปริมาณน้อย อาจให้ดื่มน้ำหรือนมเพื่อทำให้เจือจาง (dilution) แต่ถ้ากินปริมาณมากและมีความเข้มข้นสูง การใส่สายล้างท้องยังเป็นที่ถกเถียงกัน แต่ในรายที่มาเร็ว ควรจะใส่สายล้างท้อง นอกจากนี้ควรได้รับการตรวจหลอดอาหารและกระเพาะอาหารด้วยการส่องกล้อง โดยจะต้องทำเร็วภายใน 24 ชั่วโมงหลังกิน เพื่อประเมินความรุนแรงที่เกิดขึ้น ทำให้วางแผนการรักษาได้อย่างถูกต้อง นอกจากนี้ ควรตรวจดูระบบทางเดินหายใจซึ่งอาจเกิดอันตรายจากก๊าซคลอรีนได้
กรณีได้รับทางตาหรือทางผิวหนังให้ล้างด้วยน้ำสะอาดอย่างน้อย 15 นาที หลังจากนั้นให้ตรวจดูบริเวณที่สัมผัสสารอีกครั้ง และให้การรักษาตามอาการ

เอกสารประกอบการเรียบเรียง

1. Poisindex staff editorial [Toxicology Information on CD ROM]. Hypochlorites and related agents. Poisindex system. Volume 110. Colorado:Micromedex; Inc ,2001.
2. Ellenhorn MJ. Medical Toxicology: Diagnosis and Treatment of Human Poisoning. 2nd ed. Household Poisonings. Baltimore: Williams & Wilkins, 1997. p.1082.
3. Rao RB, Hoffman RS. In: Goldfrank LR, Flomenbaum NE, Lewin NA, Weisman RS, Howland MA, Hoffman RS. Goldfrank’s Toxicologic Emergencies. 6 th ed. Connecticut: Appleton & Lange, 1998. p.1409.