Bulletin (October - December 1999 Vol.7 No.4)
อันตรายจาก Strychnine
เมื่อประมาณช่วงเดือนตุลาคมที่ผ่านมา ท่านคงจะได้รับฟังข่าวว่ามีการจับกุมแหล่งผลิตยาบ้าขนาดใหญ่ใจกลางกรุงเทพฯ มาบ้างแล้ว สิ่งที่น่าสนใจก็คือเมื่อตำรวจพบว่านอกจากจะมียาบ้าแล้ว ยังพบว่ามีการผสมสารอีกชนิดหนึ่งคือ สติกนีน (strychnine) เข้าไปในเม็ดยาบ้าด้วย จึงมีคำถามเกี่ยวกับยาบ้าและ strychnine ตามมามากมายภายหลังการเกิดเหตุการณ์นี้ ซึ่งวันนี้เราจะมาทำความรู้จักกับสาร strychnine กันให้มากยิ่งขึ้น
strychnine เป็นสารกลุ่ม alkaloid ในธรรมชาติเองนั้น สารชนิดนี้มีอยู่ในเมล็ดต้นแสลงใจ (strychnos nux-vomica) ซึ่งเป็นไม้ยืนต้นมีใบดก หนาทึบ ใบสีเขียวเข้มเป็นมัน ขึ้นตามป่าเบญจพรรณทั่วไป ดอกออกเป็นช่อมีขนาดเล็ก ผลกลมโต เหมือนลูกมะตูม เมื่ออ่อนอยู่มีสีเขียว ผลแก่มีสีเหลืองถึงสีส้ม ใน 1 ผลมี 3-5 เมล็ด เมล็ดมีลักษณะกลมแบนคล้ายกระดุม จึงมีชื่อเรียกว่า Button Seed หรือ Dog Button มีขนาดเส้นผ่าศูนย์กลางประมาณ 2.5 ซม. เป็นสีเขียวแกมเทา มีขนสีน้ำตาลอ่อนปกคลุม ต้นแสลงใจมีชื่อเรียกตามท้องถิ่นมากมาย เช่น โกฐกะกลิ้ง, แสลงโทน, แสงเบือ, แถลง, ตูมกาแดง, ว่านไฟต้น หรือ ดีหมี strychnine อาจจะอยู่ในรูปของผงแป้ง หรือสารละลายแอลกอฮอล์ (tincture of strychnine alkaloid) ส่วนในรูปผงหรือผลึกสีขาว จะไม่มีสี ไม่มีกลิ่น แต่มีรสขมมาก มีคุณสมบัติกระตุ้นประสาทโดยเฉพาะไขสันหลัง
สาร strychnine สามารถถูกดูดซึมเข้าสู่ร่างกายได้อย่างรวดเร็ว ทั้งทางระบบทางเดินอาหาร, เยื่อบุจมูก หรือบริเวณที่ฉีดเข้าไป เมื่อเข้าสู่ร่างกายจะกระจายไปตามอวัยวะส่วนต่างๆ ของร่างกาย (strychnine มีค่า volume distribution ประมาณ 13 L/kg) และจะถูก metabolite ที่ตับเป็นส่วนใหญ่ ประมาณ 10-20% ถูกขับออกในรูปที่ไม่เปลี่ยนแปลงทางไต strychnine มีค่าครึ่งชีวิต ประมาณ 10-15 ชั่วโมง
เนื่องจาก strychnine มีโครงสร้างทางเคมีและลักษณะของประจุคล้ายกับ glycine ดังนั้น strychnine จึงออกฤทธิ์โดยการแย่งที่glycine ใน neurotransmittor ของระบบประสาทส่วนกลาง โดยในระบบประสาทส่วนกลางนั้นจะมี synaptic neurotransmitter ที่ทำหน้าที่เป็นตัวยับยั้ง (inhibitory neurotransmitter) 2 ตัวคือ g-aminobutyric acid (GABA) และ glycine ทั้ง glycine และ GABA ชนิด A ทำงานผ่านทาง chloride channel ด้วยกลไกที่ต่างกัน แต่มีผลเหมือนกันคือยับยั้งการกระตุ้นเซลล์ที่จะมีผลให้เกิด action potential การหลั่งของ glycine ทำให้มีผลยับยั้งไม่ให้มีการส่งผ่านการกระตุ้นของเซลล์สมองจากเซลล์หนึ่งไปยังอีกเซลล์หนึ่ง strychnine เมื่อแย่ง glycine จับที่ receptor จะไม่มีผลทำให้เกิดการยับยั้งการกระตุ้นหรือการส่งสัญญานระหว่างเซลล์ จึงมีผลให้เซลล์ถูกกระตุ้นมากกว่าปกติ ในบริเวณของไขสันหลังที่เป็น motor neurone มี post synaptic receptor สำหรับ glycine มากกว่าส่วนอื่น ผลที่เกิดจาก strychnine จึงมีมากที่บริเวณไขสันหลังมากกว่าที่สมอง
อาการทางคลินิกของผู้ป่วยที่ได้รับ strychnine มักเกิดขึ้น ใน 10-20 นาทีหลังรับประทาน ผู้ป่วยอาจมีอาการตั้งแต่การกระตุกเกร็งตัวของกล้ามเนื้อทั่วไปจนถึงมีอาการชักได้ ในรายที่มีอาการรุนแรงอาจมีอาการเกร็งจนตัวแอ่น ที่เรียกว่า "opisthotonus" เหมือนผู้ป่วยที่เป็นบาดทะยักได้ แต่ลักษณะเด่นของ strychnine คือ อาการชักซึ่งมักจะเกิดในขณะที่ผู้ป่วยยังรู้สึกตัวหรือมีสติดีอยู่ ผู้ป่วยอาจแสดงอาการเจ็บปวดขณะมีอาการเกร็งหรือกระตุกได้ เรียกลักษณะทางคลินิกแบบนี้ว่า "spinal seizure" ภาวะแทรกซ้อนที่อันตรายของการเกร็งตัวชนิดนี้คือ ทำให้เกิดการหายใจล้มเหลวและอาจเกิดภาวะกล้ามเนื้อสลายตัว (rhabdomyolysis) จนเกิดมีไตวายตามมาในภายหลังได้
ตั้งแต่ศตวรรษที่ 16 ชาวเยอรมันได้ใช้ strychnine เพื่อฆ่าหนู หรือผสมกับอาหารเพื่อฆ่าสัตว์ชนิดอื่นๆ เช่น นก กระต่าย ในปัจจุบันนี้ก็ยังมีการใช้ในลักษณะนี้อยู่ สำหรับในประเทศไทย strychnine รู้จักกันในนามของยาเบื่อสุนัข และเคยมีผู้ป่วยที่ถูกลอบวางยา strychnine เป็นระยะๆ
ในทางเภสัชกรรมไทยนั้น จัดให้เมล็ดแสลงใจเป็นพืชที่มีอันตราย ต้องมีการจัดเตรียมก่อนการนำไปใช้ มีสรรพคุณบำรุงหัวใจให้เต้นแรง กระตุ้นประสาทส่วนกลาง บำรุงเพศของบุรุษ และใช้แก้พิษสัตว์หลายชนิด ฯลฯ ในการแพทย์ทางตะวันตกเองก็เคยมีการใช้ strychnine เพื่อรักษาโรคบางอย่าง เช่น sleep apnea, impotence, กระตุ้นระบบหัวใจ แต่เนื่องจากมีอันตรายและความเป็นพิษสูง จึงได้เลิกใช้ไปแล้ว
สำหรับสาเหตุที่นำมาผสมกับสารเสพย์ติด ดังเช่นที่พบในยาบ้านั้น ยังไม่มีเหตุผลที่ชัดเจน แต่ในต่างประเทศมีรายงานว่าใช้ผสมในเฮโรอีนแทนคลินิดีน หรือผสมในโคเคน เพื่อให้ได้ปริมาณยาที่มากขึ้น ทั้งนี้อาจจะเป็นเพราะเป็นผงสีขาว และมีฤทธิ์ขมคล้ายกับเฮโรอีนหรือโคเคนก็ได้ ความคาดหวังที่จะให้มีผลในการกระตุ้นประสาทนั้นอาจจะเป็นไปได้บ้าง เพราะมีการกล่าวถึงสรรพคุณนี้ทั้งในการแพทย์แผนไทยและตะวันตก อย่างไรก็ตาม เมื่อเทียบกับอันตรายที่จะเกิดขึ้นเมื่อผู้ป่วยเสพยาแล้วได้รับ strychnine เข้าไปด้วย ก็จะทำให้เกิดผลเสียมากยิ่งขึ้นและก็คงจะทำให้ยาบ้าสูตรดังกล่าวมีอันตรายมากกว่ายาบ้าสูตรทั่วไปเสียอีก
|
เอกสารประกอบการเรียบเรียง
|