Bulletin (October - December 1999 Vol.7 No.4)
การเตรียมยา Methylene blue ในโรงพยาบาล
Methylene blue เป็นยาที่มีประวัติมายาวนาน ระยะแรกๆ เคยใช้เป็นยาฆ่าเชื้อในลำไส้ ยาฆ่าเชื้อทางเดินปัสสาวะ และ ยาฆ่าเชื้อมาเลเรียอย่างอ่อน จนในปี ค.ศ.1933 Williams and Challis ประสบความสำเร็จในการใช้ methylene blue ในการรักษา aniline induced methemoglobinemia
การออกฤทธิ์ Methylene blue เป็น tetramethylthionine chloride ซึ่งเป็น thiazine dye ที่ออกฤทธิ์โดยจะทำหน้าที่คล้าย cofactor ของปฏิกิริยา กล่าวคือ methylene blue (oxidized form) จะถูก reduced ในขณะที่มี G-6-PD หรือ NADPH และ methemoglobin reductase ได้เป็น leucomethylene blue (reduced form) ซึ่ง leukomethylene blue นี้จะ reduce methemoglobin ให้เป็น hemoglobin ถ้าหากไม่มี methylene blue ปฏิกิริยาการเปลี่ยน methemoglobin เป็น hemoglobin จะเกิดขึ้นอย่างจำกัดและเกิดช้ามาก นั่นคือ methylene blue เป็น cofactor ใน pathway นี้ โดยเพิ่มอัตราการเกิดปฏิกิริยาให้เร็วขึ้น ข้อมูลการศึกษาในสุนัขพบว่า ทำให้ปฏิกิริยานี้มีอัตราเร็วเพิ่มขึ้น 4-5 เท่า methylene blue จึงเป็นทางเลือกที่นิยมที่สุดในการรักษา toxic methemoglobinemia
เภสัชจลนศาสตร์ Methylene blue ถูกดูดซึมผ่านระบบทางเดินอาหารได้น้อย จึงควรให้ยาทางหลอดเลือดดำ และยาจะถูกขับออกทางปัสสาวะในรูป leukomethylene ซึ่งไม่มีสี อย่างไรก็ตาม พบว่า ผู้ป่วยยังคงมีปัสสาวะเป็นสีฟ้าหรือเขียว เนื่องจาก methylene blue บางส่วนถูกขับออกมาในรูปเดิม หาก methemoglobin มีระดับสูงกว่า 70% ยา methylene blue จะลด half-life ของ methemoglobin จาก 15-20 ชั่วโมงเหลือเพียง 40-90 นาที การรักษาด้วย methylene blue จะเห็นผลใน 30-60 นาที
ขนาดของยา ขนาดของยา methylene blue ที่ใช้ปกติ 1-2 มก./กก. หรือ 25-30 มก./ม2 โดยฉีด 1% methylene blue เข้าทางหลอดเลือดดำช้าๆ นานกว่า 5 นาที แล้วฉีดน้ำกลั่นตาม 15-30 มล.ในทันที เพื่อลดอาการปวดเฉพาะที่ อีกทั้งช่วยให้ยามีประสิทธิภาพสูงและปลอดภัยยิ่งขึ้น ห้ามฉีดยาเข้ากล้ามเนื้อเนื่องจากทำให้กล้ามเนื้อตายได้
หากสารที่ทำให้เกิด methemoglobinemia ยังคงถูกดูดซึม และมีอาการ hypoxia ต้องช่วยหายใจโดยใส่ respirator และ ให้ 100% oxygen อาจให้ methylene blue ซ้ำภายใน 1 ชั่วโมง และพยายามลดสารพิษที่ตกค้างในกระเพาะอาหาร ขนาดของยาโดยรวมที่ใช้ต้องไม่เกิน 7 มก./กก. การเสริมการรักษาโดยการใช้ ascorbic acid หรือ vitamin C ขนาด 100-500 มก. วันละ 2 ครั้ง ด้วยการฉีดเข้าทางหลอดเลือดดำ หรือ การรับประทาน อาจช่วยเพิ่มปฏิกิริยา methemoglobin reduction ได้บ้าง
ผลข้างเคียง การฉีด methelene blue พบว่าทำให้เกิดอาการปวดบริเวณที่ฉีด และถ้ายาฉีดรั่วออกนอกเส้นเลือดจะทำให้เกิดเนื้อเยื่อตาย ผลต่อระบบทางเดินอาหารพบว่า บางรายมีอาการแสบร้อนในปากหรือท้อง คลื่นไส้ อาเจียน นอกจากนี้จะมีอาการปวดและเวียนศีรษะ การใช้ยาขนาดสูง อาจพบอาการเจ็บหน้าอก แน่นหน้าอก หายใจเร็ว เกิดอาการวิตกกังวล บางรายจะเกิดการระคายเคืองต่อระบบทางเดินปัสสาวะ ทำให้ปัสสาวะขัดหรือปัสสาวะบ่อย นอกจากนี้ methylene blue ยังอาจทำให้ผิวหนังและ mucous membrane มีสีน้ำเงิน (bluish skin) คล้าย cyanosis
ข้อบ่งใช้ Methylene blue มีข้อบ่งใช้ในผู้ป่วยที่มีระดับ methemoglobin สูงกว่า 20-30% แต่รายที่มีอาการโลหิตจาง โรคปอด หรือภาวะที่ทำให้เลือดไปเลี้ยงหัวใจหรือสมองลดลง แม้ว่าระดับจะต่ำกว่า 20% หรือ 30% ก็อาจจำเป็นต้องใช้ยา นอกจากนี้ methylene blue ยังใช้ประโยชน์ทางด้านอื่นๆ ได้แก่ การใช้เป็น diagnosis agent ทางสูติ-นรีเวช
ข้อห้ามใช้ 1. ผู้ที่แพ้ methylene blue
2. ผู้ที่มีภาวะพร่องของเอนไซม์ G-6-PD เนื่องจากผู้ป่วยกลุ่มนี้จะมี endogenous NADPH อยู่ในระดับต่ำ ทำให้การใช้ยาไม่ได้ผล และเม็ดเลือดแตก
3. ผู้ที่มีภาวะพร่องของเอนไซม์ NADPH methemoglobin reductase
4. มีภาวะไตวายรุนแรง
การเตรียมยาฉีด methylene blue ยาฉีด methylene blue เป็นยาที่หาซื้อได้ยากในท้องตลาด บางครั้งจึงมีความจำเป็นต้องเตรียมขึ้นใช้เองในโรงพยาบาล ในการเตรียมยาฉีด Inj 1% methylene blue สามารถทำได้โดยเลือกใช้ methylene blue ที่เป็น analytical grade ละลายในน้ำกลั่นสำหรับทำยาฉีดด้วยวิธี aseptic technique ดังนี้
ตำรับ Methylene blue 0.1 กรัม Water for injection qs 10.0 มิลลิลิตร
วิธีเตรียม 1. ชั่งผงยาและนำผงยาละลายใน water for injection แล้วปรับปริมาตรจนครบตามต้องการ 2. กรองสารละลายที่ได้ผ่านแผ่นกรองขนาด 5 ไมครอน 3. บรรจุสารละลายที่กรองแล้วในขวดยาฉีด 4. นำไปทำให้ปราศจากเชื้อด้วยการอบนึ่งในตู้ autoclave อุณหภูมิ 121 องศาเซลเซียส ภายใต้ความดัน 15 ปอนด์ต่อตารางนิ้ว เป็นเวลา 15 นาที หากไม่ใช้วิธีฆ่าเชื้อด้วยความร้อนจากตู้ autoclave และต้องการความรวดเร็วในการใช้ยากรณีฉุกเฉิน อาจเตรียมยาฉีดปราศจากเชื้อภายใต้ laminar flow hood และกรองน้ำยาผ่านแผ่นกรองเชื้อขนาด 0.2 ไมครอน แล้วบรรจุน้ำยาที่กรองได้ใส่ขวดยาฉีด เพื่อตรวจสอบและใช้งานต่อไป โดยสรุปแล้วยาฉีด methylene blue 1% เป็นยาฉีดที่มีความเฉพาะเจาะจงต่อการรักษา methemoglobinemia ซึ่งมีโอกาสเกิดได้ในผู้ป่วยที่ได้รับสารพวก oxidizing agents เช่น nitrates หรือ nitrites เป็นต้น แต่เนื่องจากยาฉีด methylene blue เป็นยาที่หาซื้อได้ยากในท้องตลาด ดังนั้นโรงพยาบาลจึงควรจัดหายาเตรียมพร้อมรับภาวะฉุกเฉินที่อาจเกิดขึ้น ในกรณีที่จัดหาซื้อยาไม่ได้เภสัชกรจำเป็นต้องศึกษาและเตรียมยาขึ้นในโรงพยาบาล เพื่อช่วยชีวิตผู้ป่วย
|
เอกสารประกอบการเรียบเรียง
|