POISON & DRUG INFORMATION BULLETIN
Ramathibodi Poison Center  
  1. Home
  2. Bulletin

Agent orange

 

Bulletin (April - June 1999 Vol.7 No.2)

Agent orange

          ในขณะที่เขียนบทความนี้ ประชาชนทั่วไปยังไม่ได้รับรู้ข้อมูลทั้งหมดเกี่ยวกับสารเคมีในถังที่ขุดค้นพบในสนามบินบ่อฝ้าย จังหวัดประจวบคีรีขันธ์ แต่จากข่าวที่ออกมาพอจะสรุปได้ว่า ในสมัยสงครามเวียตนาม ประเทศสหรัฐอเมริกาได้ทำการทดลองสารเคมีที่เรียกว่า ‘Agent Orange’ ขึ้นในประเทศไทยบริเวณจังหวัด ประจวบคีรีขันธ์ระหว่างปี พ.ศ. 2507-2508 โดยได้รับความยินยอม จากรัฐบาลไทยในขณะนั้น แต่ปฏิเสธว่าไม่ได้มีการกลบฝังสารดังกล่าวที่บริเวณสนามบิน และจนถึงขณะนี้ก็ยังไม่ได้มีการตรวจพิสูจน์ ว่าสารเคมีที่อยู่ในถังว่าเป็นสารอะไร แต่ได้ตรวจพบสาร 2,4-D (2,4 dichlorophenoxyacetic acid) และ 2,4,5-T (2,4,5 trichloro- phenoxyacetic acid) จากตัวอย่างดินรอบถังดังกล่าว ส่วนการตรวจ dioxin ยังไม่ทราบผล Agent Orange ยังไม่มีชื่อเป็นภาษาไทย มีการใช้คำว่า ‘สารสีส้ม’ หรือ ‘ฝนเหลือง’ แทนไปก่อน Agent Orange เป็นหนึ่งในสารที่ทำให้ใบไม้ร่วง (defoliant) ซึ่งกองกำลังทหารสหรัฐฯ ได้ใช้ใน 

         สงครามเวียตนามในปฏิบัติการชื่อ ‘Operation Ranch Hand’ ระหว่างปี พ.ศ. 2505-2514 มีจุดมุ่งหมายในการทำลายที่หลบซ่อนของกองกำลังฝ่ายตรงข้าม โดยโปรยสารนี้มาจากเครื่องบิน นอกจาก Agent Orange แล้วยังได้มีการใช้สารที่ทำให้ใบไม้ร่วงอีกหลายชนิด โดยใช้รหัสเป็นสีต่าง ๆ ได้แก่ Agent White, Blue, Pink, Purple และ Green ซึ่งใช้ไปทั้งสิ้นประมาณ 19 ล้านแกลลอน เป็น Agent Orange มากที่สุดคือประมาณ 11.2 ล้านแกลลอน1 Agent Orange ประกอบด้วย 2,4-D และ 2,4,5-T ในอัตราส่วน 50:50 ซึ่งสารทั้ง 2 ชนิดนี้เป็นสารเคมีในกลุ่ม phenoxy acids 2,4-D เป็นสารเคมีกำจัดวัชพืช (herbicides) ที่ใช้กันอย่างแพร่หลายมากว่า 50 ปี ในประเทศไทยก็มีใช้อย่างแพร่หลายเช่นกัน โดยมีชื่อการค้ามากมาย เช่น 2,4-ดี, คอมม่า-ดี, เคโม-ดี, จรวด เจเจเอ็ม ฯลฯ หรือผสมอยู่กับสารเคมีกำจัดวัชพืชอื่น โดยมีชื่อการค้า เช่น คลอร์ดี-6 จี, เควีต, ไวเลอร์-จี ฯลฯ 

         2,4-D และสารเคมีในกลุ่ม phenoxy acid เป็นสารเคมี กำจัดวัชพืชที่ออกฤทธิ์โดยไปกระตุ้นให้วัชพืชมีการเจริญเติบโตเร็วเกินไปจนตาย แต่กลไกการเป็นพิษในคนยังไม่ทราบแน่ชัด2 ทางเข้าสู่ร่างกายได้แก่ ทางการกิน และมีรายงานการเป็นพิษจากการสัมผัสทางผิวหนังเป็นปริมาณมาก โดยทั่วไปแล้ว 2,4-D จะทำให้มีอาการเป็นพิษเฉียบพลันที่ไม่รุนแรง อาการส่วนใหญ่จะเป็นอาการทางระบบทางเดินอาหาร ผู้ที่ได้รับพิษจะมีอาการปวดท้อง คลื่นไส้อาเจียน อุจจาระร่วง ปวดตามกล้ามเนื้อ กล้ามเนื้อกระตุก กล้ามเนื้ออ่อนแรง3 ในบางราย อาจจะมีไข้ ปวดศีรษะ และม่านตาหด (miosis) 

         อย่างไรก็ตาม มีรายงานผู้ป่วยบางรายที่มีอาการและอาการแสดงที่รุนแรง ได้แก่ เลือดออกจากทางเดินอาหาร ระดับ SGOT, SGPT, LDH สูง กล้ามเนื้อลายถูกทำลาย (rhabdomyolysis)4, ปอดบวมน้ำชนิดที่ไม่ได้เกิดจากหัวใจ, อัมพาตของกล้ามเนื้อหายใจ, เลือดเป็นกรด, ไตวายเฉียบพลัน, ความดันเลือดต่ำ5, ปลายประสาทพิการ, ชักและหมดสติ การเป็นพิษเรื้อรัง มีรายงานพบประสาทส่วนปลายพิการ (peripheral neuropathy) ในคน5 ในสัตว์ทดลองพบว่ามีความสัมพันธ์กับการเป็นมะเร็งรวมทั้งการเกิดวิรูป ขณะที่ข้อมูลในเกษตรกรพบความสัมพันธ์กับการเกิด non-Hodgkin’s lymphoma และ soft-tissue sarcoma6 

         การรักษาผู้ป่วยที่ได้รับสารพิษนี้เฉียบพลัน ประกอบด้วย การล้างท้อง การให้ผงถ่านกัมมันต์ การรักษาตามอาการ และพิจารณายาขับปัสสาวะและทำปัสสาวะให้เป็นด่าง (alkaline diuresis) ใน ผู้ป่วยที่มีอาการมาก7 ในขบวนการผลิต 2,4,5-T จะได้สารปนเปื้อนที่สำคัญคือ TCDD (2,3,7,8-tetrachlorodibenzo-p-dioxin) หรือที่เรียกกันว่า ‘Dioxin’ พบว่าใน Agent Orange จะมี dioxin ปนเปื้อนอยู่ระหว่าง 0.05-47 ppm เฉลี่ยประมาณ 2 ppm ในสงครามเวียตนามมีการโปรยสาร dioxin ที่ปนเปื้อนลงไปประมาณ 368 ปอนด์8  

         ปัจจุบันนี้จากการที่ 2,4,5-T มีการปนเปื้อนของ dioxin สูง จึงมีการห้ามใช้สารเคมีชนิดนี้ในหลายประเทศรวมทั้งประเทศไทยด้วย Dioxin เป็นสารเคมีที่ปนเปื้อนในขบวนการผลิตสารเคมี หลายชนิด เช่น halogenated phenol และยังเกิดจากการเผาไหม้ถ่านหินและบุหรี่ มีความเสถียรสูงในสิ่งแวดล้อม Dioxin เป็นสารพิษที่มีความพิษอย่างมากในสัตว์ทดลอง แต่ก็มีความแตกต่างกันมากในแต่ละ species พบว่าคนมีความทนต่อการเป็นพิษเฉียบพลันของ dioxin ได้ดี9 dioxin สามารถก่อให้เกิดพิษได้ทั้งจากการกิน การสัมผัส และการหายใจ อาการและอาการ แสดงสำคัญที่พบในคน คือ Chloracne ซึ่งเป็นผื่นที่มีลักษณะ acneform, pale yellow cysts พบบริเวณใบหน้า malar และลำตัวส่วนบน ผื่นนี้จะเกิดหลังจากการสัมผัสสารพิษนานเป็นสัปดาห์หรือ เดือน และจะหายไปได้เองภายใน 1-3 ปี แต่บางรายอาจนานเป็นสิบปี chloracne นี้จะพบประมาณ 70-80% ในผู้ป่วยที่ได้รับ dioxin เป็นจำนวนมาก อาการอื่น ๆ ยังมี porphyria cutanea tarda, hepato- megaly และ peripheral neuropathy10 Dioxin สะสมได้ดีในเนื้อเยื่อไขมัน ระยะครึ่งชีวิตในคนยังไม่เป็นที่ทราบ แต่สามารถตรวจพบสารนี้เป็นปริมาณมากในร่างกาย

         แม้ว่าจะได้รับสารพิษนี้มานานกว่า 10 ปีแล้ว dioxin เป็นสารก่อเกิดมะเร็งในสัตว์ทดลองหลายชนิด เช่น lymphoma, stomach cancer, nasal cancer, liver cancer และ soft-tissue sarcoma แต่ข้อมูลในคนยังไม่สามารถสรุปได้ชัดเจน11 2,4,5-T และ dioxin สามารถทำให้เกิดวิรูปในสัตว์ทดลอง โดยเฉพาะอย่างยิ่ง ectodermal dysplasia, CNS, cardiac และ skeletal defects และอาจมีผลต่อระบบภูมิคุ้มกัน สำหรับข้อมูล ในคนจากการศึกษาใน Seveso ประเทศอิตาลี สืบเนื่องจากอุบัติเหตุในโรงงานผลิต trichlorophenol เมื่อปี พ.ศ. 2519 ทำให้มีการฟุ้งกระจายของ dioxin เข้าสู่สิ่งแวดล้อมเป็นบริเวณกว้าง และมี ผลกระทบต่อประชากรเป็นจำนวนมาก โดยพบว่ามีความพิการแต่กำเนิดชนิดไม่รุนแรงเพิ่มขึ้นไม่ชัดเจน แต่ไม่พบความพิการชนิดรุนแรง12  

         ปัจจุบันสาร dioxin ถูกจัดเป็นสารที่น่าก่อให้เกิดมะเร็งในคน (probable human carcinogen) และอาจทำให้เกิดความพิการแต่กำเนิดด้วยโดยอาศัยข้อมูลจากสัตว์ทดลอง นอกจากนี้ยังถือว่า เป็นสารที่ห้ามใช้ในเชิงพาณิชย์ และพยายามลดระดับ dioxin ที่ปนเปื้อนในผลิตภัณฑ์ทางเคมีต่าง ๆ ลง โดยให้สัมผัส dioxin ได้ไม่เกินวันละ 1 pg/kg น้ำหนักตัว มีรายงานการเกิดโรคหลายชนิดในทหารผ่านศึกเวียตนามชาวอเมริกัน เช่น มะเร็งของอวัยวะต่างๆ, lymphoma และมีรายงานความพิการแต่กำเนิดของลูกที่เกิดจากทหารผ่านศึกในกลุ่มทหารที่มี ความเกี่ยวข้องกับปฏิบัติการ ‘Operation Ranch Hand’ ทำให้คิดว่ามีความเกี่ยวข้องกับ Agent Orange แต่เมื่อได้ทำการศึกษาทางคลินิกและระบาดวิทยาเพิ่มเติม ไม่พบความเกี่ยวข้องระหว่าง อุบัติการณ์การเกิดความผิดปกติของระบบประสาท, lymphoma และความพิการแต่กำเนิดกับการเป็นทหารผ่านศึกและการใช้ Agent Orange รวมทั้งระดับ dioxin ในร่างกายของทหารเหล่านี้ แม้ว่าจะสูงกว่าคนปกติ แต่ก็ยังต่ำกว่าคนงานสัมผัสกับสารนี้1,13,14 อย่างไรก็ตาม การทำนายผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อมและประชากรในบริเวณที่ทำการทดลองใช้ Agent Orange นั้น จะใช้ข้อมูลที่ได้จากการศึกษาในกลุ่มทหารผ่านศึกเวียตนามชาวอเมริกันไม่ได้ เนื่องจากทหารเหล่านั้นได้สัมผัส dioxin อย่างจำกัด และมีระดับ dioxin ในร่างกายที่ไม่สูงมาก ในปัจจุบันยังไม่มีการศึกษาที่ดีพอที่จะรายงานผลกระทบของ Agent Orange ในประเทศเวียตนาม อันจะนำมาซึ่งความรู้เพิ่มเติมเกี่ยวกับการเป็นพิษของ Agent Orange และ dioxin

เอกสารประกอบการเรียบเรียง

  1. Goetz CG, Bolla KI, Rogers SM. Neurologic health outcomes and Agent Orange: Institute of Medicine report. Neurology 1994;44:801-9.
  2. Costa LG. Basic toxicology of pesticides. Occupat Med 1997:12:251-68.
  3. Flanagan RJ, Meredith TJ, Ruprah M, Onyon LJ, Liddle A. Alkaline diuresis for acute poisoning with chlorophenoxy herbicides and ioxynil. Lancet 1990;335:454-8.
  4. Dickey W, McAleer JA, Callender ME. Delayed sudden death after ingestion of MCPP and ioxynil: an unusual presentation of hormonal weedkiller intoxication. Postgrad Med J 1988;64:681-2.
  5. O’Reilly JF. Prolonged coma and delayed peripheral neuropathy after ingestion of phenoxyacetic acid weed-killers. Postgrad Med J 1984;60:76-7.
  6. Hoar SK, Blair A, Holmes FF, Boysen CD, Robel RJ, Hoover R, et al. Agricultural herbicide use and risk of lymphoma and soft-tissue sarcoma. JAMA 1986;256:1141-7.
  7. Friesen EG, Jones GR, Vaughan D. Clinical presentation and management of acute 2,4-D oral ingestion. Drug Safety 1990;5:155-9.
  8. Gough M. Agent Orange: exposure and policy. Am J Publ Health 1991;81:289-90.
  9. Dickson LC, Buzik SC. Health risks of “dioxins”: a review of environmental and toxicological considerations. Vet Human Toxicol 1993;35:68-77.
  10. Pocchiari F, Silano V, Zampieri A. Human health effects form accidental release of tetrachlorodibenzo-p-dioxin (TCDD) at Seveso, Italy. Ann NY Acad Sci 1979;320:311-20.
  11. Fingerhut MA, Halperin WE, Marlow DA, Piactelli LA, Hanchar PA. Cancer mortality in workers exposed to 2,3,7,8-tetrachloro dibenzo-p-dioxin. N Engl J Med 1991; 324;212-8.
  12. Mastroiacovo P, Spagnola A, Marni E, Meazzo L, Bertollini R, Segni G. Birth defects in the Seveso area after TCDD contamination. JAMA 1988;259:1668-72.
  13. Dalager NA, Kang HK, Burt VL, Weatherbee L. Non-Hodgkin’s lymphoma among Vietnam veterans. J Occupat Med 1991;33:774-9.
  14. Wolfe WH, Michalek JE, Miner JC, Rahe AJ, Moore CA, Needham LL. Paternal serum dioxin and reproductive outcomes among veterans of Operation Ranch Hand. Epidemiology 1995;6:17-22.