ภาวะเป็นพิษจากสารกระตุ้นที่มีจำหน่ายตามร้านขายยาทั่วไป

Bulletin (January - March 2000 Vol.8 No.1)

Pentel P. JAMA 1984;252: 1898-1903

สารกระตุ้นหลายชนิดที่มีจำหน่วยในร้านขายยาทั่วไป (Over -the-counter (OTC) stimulants) เช่น phenylpropanolamine, ephedrine, pseudoephedrine, caffeine ใช้เป็นส่วนประกอบในตำรับยาเพื่อลดอาการบวมของเยื่อบุในจมูก, ลดความอยากอาหาร, บรรเทาอาการหวัดและอาการหอบหืด รวมไปถึงในผลิตภัณฑ์จากพืชสมุนไพร ซึ่งเมื่อได้รับยาในกลุ่มนี้เกินขนาดก็จะเกิดอาการพิษจากสารกระตุ้นเหล่านี้ขึ้นได้ โดยแยกอันตรายตามชนิดของสารกระตุ้น ได้ดังนี้คือ

1.) phenylpropanolamine (PPA) เป็นยาในกลุ่ม sympathomimetic ที่ออกฤทธิ์เร็ว โดยเป็น alpha-adrenergic agonist ส่วนฤทธิ์ต่อ beta-adrenergic นั้นมีน้อย มีผลโดยตรงต่อ alpha-receptor และทำให้มีการหลั่งของ norepinephrine (NE) PPAมี therapeutic index ต่ำ แม้ได้รับจำนวนไม่มากคือประมาณ 3 เท่าของขนาดสูงสุดของ OTC ก็สามารถทำให้เกิด severe hypertension และ bradycardia ตามมา ซึ่งนับว่าเป็นภาวะที่คุกคามต่อชีวิตและสัมพันธ์กับการเกิด hypertensive encephalopathy, intracerebral hemorrhage หรือ acute myocardial infarction ดังนั้นควรหลีกเลี่ยงการใช้ในผู้ป่วย HT, orthostatic hypotension และในผู้ที่รับประทานยากลุ่ม monoamine oxidase inhibitors สำหรับยาที่ใช้รักษา HT ที่มีสาเหตุจาก PPA คือ NaNTP และ phentolamine

2.) ephedrine และ pseudoephedrine เป็นยาที่ออกฤทธิ์ต่อ alpha-adrenergic ส่วนฤทธิ์ต่อ beta-adrenergic นั้น มีมากกว่า PPA ดังนั้นนอกจากทำให้เกิด hypertension, tachycardia แล้ว ยังมีฤทธิ์กระตุ้น CNS เล็กน้อย การรักษา tachyarrhythemia ที่เกิดจากยาชนิดนี้โดยให้ beta-blockers นั้น ถึงแม้ว่าจะมีผลเพิ่มความดันโลหิตจากฤทธิ์ต้าน alpha activity การดูแลให้ปัสสาวะออกดีจะสามารถช่วยเพิ่มการขับออกของยาได้มากขึ้น

3.) caffeine กระตุ้นให้มีการหลั่ง epinephrine จาก adrenal medulla มีผลกระตุ้น CNS ทำให้เกิด tachyarrhythemia, agitate, seizure ในภาวะที่ CNS ถูกกระตุ้นมากเกินไปให้รักษาด้วยยากลุ่ม BZP ส่วนภาวะ tachyarrhythemia ให้การรักษา เช่นเดียวกันกับ ephedrine และ pseudoephedrine
Comment:

ในการรักษา tachyarrhythmia ที่เกิดจากภาวะเป็นพิษของยากลุ่มนี้มีผู้ใช้ esmolol ซึ่งเป็นยากลุ่ม beta-blockers ที่ออก ฤทธิ์เร็วและสามารถปรับขนาดยาหรือหยุดยาได้ทันที ในกรณีที่มีปัญหา HT เกิดขึ้น