แมลงที่นำพิษโดยการต่อย

 ภาวะเป็นพิษจากการสัมผัส กัด ต่อย

1. Hymenoptera ได้แก่ ผึ้ง ต่อ แตน และมด สัตว์ประเภทนี้มีเหล็กในสำหรับต่อยอยู่ที่ส่วนปลายของท้อง เหล็กในนี้ติดต่อกับต่อมพิษ โดยเมื่อต่อยศัตรูจะปล่อยน้ำพิษออกมาพร้อมกับเหล็กใน อาการของผู้ถูกต่อยขึ้นกับปริมาณน้ำพิษที่ปล่อยออกมา ปฏิกิริยาของบุคคลนั้นและปริมาตรเลือดที่มาเลี้ยงในบริเวณนั้น อาการที่เกิดขึ้นมีได้ 3 แบบคือ

          1.1 Local toxic reaction ผู้ป่วยจะมีอาการปวด บวม แดง ร้อน ในบริเวณที่ถูกต่อย ตรวจดูบริเวณที่ถูกต่อยจะเห็นเหล็กในคาอยู่ ในกรณีที่ถูกตัวต่อต่อยจะเจ็บปวดมาก เนื่องจาก serotonin ในพิษของมัน อาการพิษตามระบบจะเกิดเมื่อถูกต่อยเป็นจำนวนมาก เช่นมากกว่า 500 ครั้ง จะมีอาการทางระบบทางเดินอาหารปวดศีรษะ มีไข้ เป็นลม หมดสติ บางรายที่เป็นมากอาจเกิดภาวะไตวายและชักได้ ผู้ป่วยเหล่านี้เกิดอาการจากปฏิกิริยาของน้ำพิษ ไม่ได้เกิดจากภูมิแพ้ ดังนั้นในผู้ป่วยเหล่านี้จะไม่มีอาการหลอดลมหดเกร็งและลมพิษ

          1.2 Local hypersensitivity reaction ในคนที่แพ้พิษแมลงจะมีลมพิษเกิดขึ้น ซึ่งอาจจะเป็นเฉพาะที่เหรือลุกลามไปทั่วตัว บางรายมีอาการแบบ delayed type hypersensitivity เป็นตุ่มคันเล็กๆ ได้

          1.3 Systemic hypersensitivity ในรายที่แพ้มากจะมี laryngeal edema, bronchospasm, tachycardia หรือมี anaphylactic shock ได้ ซึ่งอาการเหล่านี้อาจเกิดขึ้นรวดเร็วภายใน 15-30 นาที หลังถูกต่อย

 

การรักษา ถ้าบริเวณที่ถูกแมลงต่อยมักมีเหล็กในติดอยู่ ให้ใช้ใบมีดขูดออก หรือใช้แถบกาวปิดทับบริเวณที่ถูกต่อยแล้วดึงออก เหล็กในจะติดออกมา ไม่ควรใช้คีมหรือนิ้วมือหยิบออก เพราะจะทำให้น้ำพิษถูกบีบออกจากถุงน้ำพิษเข้าสู่ร่างกายได้มากขึ้น ถ้าอาการไม่มากนักให้ประคบบริเวณที่ถูกต่อยด้วยน้ำแข็ง

ในรายที่มีอาการแพ้รุนแรง ต้องให้การรักษาประคับประคองอย่างเต็มที่ อาจต้องใส่ท่อหลอดลม หรือต้องเจาะคอเพราะกล่องเสียงบวม และใช้เครื่องช่วยหายใจ ให้ adrenaline ฉีดเข้าใต้ผิวหนัง การให้ antihistamine และ corticosteroid มีผลน้อยต่อการรักษาในระยะเฉียบพลัน แต่จะช่วยในระยะต่อไป การทำ venom immunotherapy ได้ผลดีมาก ช่วยลดความเสี่ยงในการเกิดอาการแพ้รุนแรง โดยการ กระตุ้นการสร้าง blocking IgG antibody ต่อ venom allergens นอกจากนี้ต้องรักษาการติดเชื้อแบคทีเรียแทรกซ้อน ซึ่งพบได้บ่อยด้วย

 

 

2. แมงป่อง มีต่อมพิษอยู่ที่หาง โดยจะใช้หางที่มีเหล็กในต่อยศัตรู มีน้ำพิษซึ่งประกอบด้วย phospholipase, acetylcholinesterase, hyaluronidase, serotonin และ neurotoxin ส่วนมากแมงป่องในประเทศไทยมีพิษน้อย นอกจากคนแพ้จึงจะมีอาการมาก รอยแผลที่ถูกต่อยจะเป็นจุดสีแดง ซึ่งจะบวมและปวดมาก ต่อมน้ำเหลืองบริเวณใกล้เคียงจะโตและเจ็บ โดยทั่วไปอาการจะหายไปภายใน 1 วัน แต่ในรายที่แพ้พิษมากจะมีน้ำลายฟูมปาก กล้ามเนื้อกระตุก เป็นตะคริว อาเจียน กระหายน้ำ ชัก หัวใจเต้นผิดจังหวะ และอาจตายจากอัมพาตของการหายใจหรือหัวใจล้มเหลว

การรักษา ประคบน้ำแข็งและฉีดยาชารอบๆ บริเวณที่ถูกต่อย เพื่อลดอาการปวด ในที่มีอาการรุนแรงต้องช่วยประคับประคองการหายใจและระบบไหลเวียนโลหิต และให้การรักษาตามอาการเช่น atropine ช่วยต้าน cholinergic effect, adrenergic blocking agent ช่วยต้านพิษที่มีต่อหัวใจ และ barbiturate ในรายที่มีอาการทางระบบประสาท