ความรู้ทั่วไปในการฉายรังสีร่วมพิกัด (Stereotactic radiation therapy)

ความรู้ทั่วไปในการฉายรังสีร่วมพิกัด  (Stereotactic radiation therapy)

การฉายรังสีร่วมพิกัด (stereotactic radiotherapy) หรือ รังสีศัลยกรรม (stereotactic radiosurgery) เริ่มต้นขึ้นในปี พ.ศ. 2492 โดยนายแพทย์ Lars Leksell ศัลยแพทย์สมองชาวสวีเดน โดยในยุคแรกของการฉายรังสีร่วมพิกัดนี้ ต้องใช้เครื่องมือที่เรียกว่า stereotactic frame เป็นองค์ประกอบสำคัญในการฉายรังสี ซึ่งก่อนจะทำการรักษา แพทย์จะต้องทำการยึด stereotactic frame ให้ติดกับกะโหลกศีรษะของผู้ป่วย เพื่อทำให้ศีรษะของผู้ป่วยไม่ขยับ และสามารถระบุตำแหน่งของรอยโรคในสมองโดยอ้างอิงจากตำแหน่งของ stereotactic frame การฉายรังสีร่วมพิกัดแบบที่ใช้ stereotactic frame นี้มีข้อดีคือมีความถูกต้องแม่นยำในการฉายรังสีที่สูงมาก และมีจำนวนครั้งในการฉายรังสีน้อย (ประมาณ 1-5 ครั้ง) แต่ก็มีข้อจำกัดในเรื่องการใส่ frame ซึ่งอาจทำให้ผู้ป่วยเกิดความเจ็บปวดจากการใส่ frame และ สามารถใช้ได้แต่รอยโรคในสมองเท่านั้น จึงทำให้มีการพัฒนาระบบการฉายรังสีร่วมพิกัดชนิดที่ไม่ต้องใช้ stereotactic frame (Frameless stereotactic radiotherapy) ที่ใช้ในปัจจุบันอย่างแพร่หลาย โดยระบบการฉายแสงชนิดนี้สามารถรักษาลักษณะเฉพาะของการฉายรังสีร่วมพิกัด คือ การฉายรังสีปริมาณสูงไปยังเป้าหมายด้วยความถูกต้องแม่นยำที่สูงมาก โดยที่ผู้ป่วยไม่ต้องใส่ frame ทำให้สามารถใช้รักษาโรคที่อยู่นอกสมองได้อีกด้วย (Stereotactic Body Radiation Therapy: SBRT) 

Credit picture: SpringerLink
History of Stereotactic Neurosurgery in the Nordic Countries | SpringerLink

ตัวอย่างเครื่องฉายรังสีที่ใช้ในการฉายรังสีร่วมพิกัด ที่ศูนย์รังสีศัลยกรรม คณะแพทยศาสตร์ โรงพยาบาลรามาธิบดี มหาวิทยาลัยมหิดล

เครื่องฉายรังสี CyberKnife® เครื่องฉายรังสี Edge®

ข้อบ่งชี้ในการฉายรังสีร่วมพิกัด    

รอยโรคในสมอง

  1. เนื้องอกสมองชนิดธรรมดา ที่ได้รับการผ่าตัดไม่หมด หรือไม่สามารถทำการผ่าตัดได้ หรือ มีการกลับเป็นซ้ำ เช่น Meningioma, Vestibular schwannoma, Pituitary adenoma เป็นต้น
  2. มะเร็งที่มีการกระจายมาที่สมอง (Brain metastasis)
  3. มะเร็งของเนื้อสมองที่มีการกลับเป็นซ้ำ (recurrent glioma)
  4. เส้นเลือดในสมองผิดปกติ (Arteriovenous malformation)
  5. อาการปวดบริเวณใบหน้าจากประสาทสมองคู่ที่ 5 (Trigeminal neuralgia)

รอยโรคนอกสมอง

  1. มะเร็งปอดขั้นต้น ที่ไม่สามารถผ่าตัดได้ (Inoperable early stage lung cancer)
  2. มะเร็งตับ (Hepatocellular carcinoma)
  3. มะเร็งต่อมลูกหมาก (Prostate cancer)
  4. มะเร็งที่มีการกระจายไปยังอวัยวะต่างๆ ตามร่างกาย ที่จำนวนไม่มากเกินไป (Oligometastasis)

แต่อย่างไรก็ตาม ผู้ป่วยที่มีข้อบ่งชี้ตามด้านบน มีความจำเป็นต้องพบรังสีรักษาแพทย์ก่อน เพื่อพิจารณารายละเอียดในแต่ละบุคคลว่าเหมาะสมในการฉายรังสีร่วมพิกัดหรือไม่