โรคหลอดเลือดสมองเป็นอีกหนึ่งโรคที่พบบ่อยในสังคมไทย อีกทั้งยังเป็นสาเหตุสำคัญต่อการเสียชีวิต ในผู้ป่วยบางรายเกิดความพิการกลายเป็นภาระให้กับคนในครอบครัว ส่งผลกระทบต่อสังคมและประเทศ จึงเป็นเรื่องที่หลายคนควรทำความเข้าใจร่วมกัน

โรคหลอดเลือดสมอง

เป็นภาวะที่สมองขาดเลือดไปหล่อเลี้ยง ทำให้สมองหยุดทำงานเฉียบพลัน มาจากอาการขาดอาหารและเลือดไปเลี้ยงสมอง ส่งผลให้เซลล์สมองตายในที่สุด แบ่งออกเป็น 3 ชนิด ได้แก่

1. ขาดเลือดไปเลี้ยงสมอง อาจเกิดจากการตีบหรือตันของเส้นเลือด หรือเกิดจากลิ่มเลือดไปอุดตันสมอง
2. เลือดออกในสมอง ซึ่งมีความเสี่ยงจากความดันโลหิตสูง มีหลอดเลือดโป่งพองในสมอง ทำให้หลอดเลือดในสมองแตกในที่สุด
3. สมองขาดเลือด ในกรณีขาดเลือดชั่วคราว อาจเกิดจากลิ่มเลือดไปอุดตันทำให้สมองหยุดทำงานชั่วคราว จากนั้นลิ่มเลือดอาจกระเด็นหลุดออกไป ทำให้สมองกลับมาทำงานปกติ กรณีนี้เซลล์สมองจะยังไม่ตาย ไม่ทำให้อัมพฤกษ์หรืออัมพาต

โรคหลอดเลือดสมองส่วนมากเกิดจาก

ความเสื่อมของหลอดเลือด มักพบในผู้สูงอายุตั้งแต่ 65 ปีขึ้นไป และพบในเพศชายมากกว่าเพศหญิงประมาณ 1% แต่ทั้งนี้ทั้งนั้นโรคนี้ยังมีปัจจัยอื่นที่ทำให้เกิดนอกเหนือจากการเสื่อมของหลอดเลือด และสามารถเกิดขึ้นได้ในทุกเพศทุกวัย ปัจจัยดังกล่าว ได้แก่ การเกิดอุบัติเหตุ หรือบางรายใช้คอเยอะๆ ก็อาจทำให้เกิดการฉีกขาดของหลอดเลือดได้ หรือทำให้ลื่มเลือดอุดตันได้ และบางรายอาจเกิดจากพันธุกรรม

สรุปปัจจัยปัจจัยของการเกิดโรคหลอดเลือดสมอง ได้แก่

อายุที่เพิ่มขึ้น ความดันโลหิตสูง เบาหวาน ไขมันในเลือดสูง การใช้ฮอร์โมนบางชนิดมากเกินไป การสูบบุหรี่ รวมถึงอาหารการกินก็มีส่วน

ในส่วนของโรคสมองเสื่อมคือ

มีความบกพร่องในการทำงาน ทำให้บางอย่างผิดปกติไป เช่น ความจำลดลง ความสามารถในการใช้ความคิดการใช้ภาษา การเรียบเรียงคำพูด การจัดลำดับเรื่องของทิศทางสูญเสียไป บางรายอาจมีอารมณ์และบุคลิกภาพเปลี่ยนแปลงไป บางครั้งอาจไม่ได้เกิดจากอัลไซเมอร์ แต่อาจเกิดจากตัวหลอดเลือดสมองเอง

กลุ่มคนที่เป็นกลุ่มเสี่ยงของโรคสมองเสื่อมที่เกิดจากภาวะสมองขาดเลือด

ได้แก่ ผู้ที่เป็นโรคหัวใจบางประเภท เช่น คนที่เป็นโรคหัวใจเต้นผิดจังหวะ ทำให้เกิดลิ่มเลือดที่หัวใจไปอุดตันเส้นเลือดสมอง ก็ทำให้สมองเสื่อมได้ รวมถึงโรคเบาหวาน ความดันโลหิตสูง ก็มีส่วนที่ทำให้เกิดโรคหลอดเลือดสมองได้

ในกลุ่มคนที่มีโรคประจำตัวอย่างเบาหวาน ความดัน ไขมันอุดตัน คนกลุ่มนี้จะมีความเสี่ยง เพราะหลอดเลือดเสื่อมง่ายกว่าคนทั่วไป โดยปกติของหลอดเลือดจะสามารถหดและขยายได้ แต่ในคนที่มีโรคประจำตัวดังกล่าวถ้าหากควบคุมได้ไม่ดี จะทำให้ตัวหลอดเลือดที่มีความสามารถในการหดและขยายลดลง เกิดการตีบแข็ง ตีบตัน และทำให้เกิดภาวะสมองเสื่อมได้ และถึงแม้ว่าส่วนมากโรคนี้จะเกิดกับผู้สูงอายุ แต่ในคนอายุน้อยก็สามารถเป็นโรคนี้ได้ โดยอาจเกิดจากอาหารการกินและพฤติกรรมอื่นๆ อย่างในคนที่สูบบุหรี่ก็มีความเสี่ยงเช่นกัน

วิธีการดูแลผู้ป่วยโรคนี้คือ

การป้องกัน ถ้าทราบว่ามีปัจจัยเสี่ยงอะไรก็ต้องลดปัจจัยเสี่ยงนั้นๆ โดยการควบคุมพฤติกรรมที่จะทำให้เกิดความเสี่ยง เช่น การรับประทานอาหาร ลดหวาน ลดเค็ม ลดมัน ออกกำลังกาย พักผ่อนให้เพียงพอ ถ้าสูบบุหรี่ก็เลิกบุหรี่ หรือถ้าอ้วนก็ให้ลดความอ้วน นอกจากนี้ถ้าเริ่มรู้สึกว่าคนไข้ผิดปกติให้รีบนำพบแพทย์ เพื่อรักษาแต่ต้น ป้องกันไม่ให้อาการรุนแรง ทั้งนี้ในส่วนของคนในครอบครัวสำคัญมาก คือจะต้องเข้าใจผู้ป่วย เพราะคนไข้กลุ่มนี้ส่วนใหญ่จะสูญเสียความมั่นใจได้ง่าย ฉะนั้นการให้กำลังใจเป็นเรื่องที่สำคัญ

ในคนไข้โรคหลอดเลือดสมองสามารถแบ่งออกเป็น 2 กลุ่ม ได้แก่

• กลุ่มแรกคือกลุ่มที่เป็นโรคหลอดเลือดสมองเฉียบพลัน อาจทำให้เกิดอัมพฤกษ์ อัมพาต ต้องรีบพบแพทย์ทันที เช่น อัมพฤกษ์อัมพาตจากลิ่มเลือดไปอุดตันในหลอดเลือด ปัจจุบันทางการแพทย์มียาละลายลิ่มเลือดให้กลับมาเป็นปกติ แต่ต้องได้รับการรักษาแบบทันท่วงที ภายใน 4-5 ชั่วโมง หรือ 4 ชั่วโมงครึ่ง หากคนไข้ได้รับยาเร็วผลการรักษาจะดีกว่าผู้ที่ได้รับยาช้า
• กลุ่มที่สองคือกลุ่มที่มีอาการส่อแววว่าจะเป็นโรคสมองเสื่อม อาจมีความจำที่ลดลง ให้ญาติรีบพาไปพบแพทย์ เพื่อหาสาเหตุว่าเกิดจากอะไร เพราะภาวะสมองเสื่อมจากอัลไซเมอร์และจากโรคหลอดเลือด ใช้ยาไม่เหมือนกัน หากไปพบแพทย์ตั้งแต่ต้นจะเป็นผลดี คือแพทย์จะรักษาได้ทันท่วงที

ข้อมูลจาก
ผศ. พญ.สุรีรัตน์ สุวัชรังกูร
สาขาวิชาประสาทวิทยา ภาควิชาอายุรศาสตร์
คณะแพทยศาสตร์โรงพยาบาลรามาธิบดี
มหาวิทยาลัยมหิดล